می خواهیم از طریق نظر به دعای ندبه ظرائفی از سنن الهی را که منجر به ظهور حضرت صاحب الامرg می شود عرض نماییم. قبلاً در بحثی تحت عنوان «فلسفه حضور تاریخی حضــرت حجتg» با نظر به دعای ندبه عرایضی مطرح شد که در این بحث همان را پیگیری می نماییم و وسعت می دهیم. در مباحث «مبانی معرفتی مهدویت» دلایل وجود امام زمانg و این كه چرا جهان، انسان كامل می خواهد و نقش انسان كامل در هستی و در قلب ما چیست مورد بحث قرار گرفت، در این جا محور بحث ما تأملی در دعای ندبه است به عنوان یك متن بسیار ارزشمند و دقیق که متذكر می شود هویت بشر در آینده تاریخ چگونه خواهد بود، تا متوجه شویم تاریخ، هم مبدیی الهی داشته و هم بستر تاریخ به وسیله انبیا همواره با حالتی الهی و معنوی در سیر بوده است، و هم غایت تاریخ به عنوان عصاره كار همه انبیاءh به ثمر می نشیند و آنچه مورد نظر آن ها بوده است، در بلوغ تاریخ ظاهر می شود. یعنی اگر انسان بفهمد كه «ابتدا»، «بستر» و «انتهای تاریخ»، الهی و قدسی است و خدا به كل حیات زمینی بشر یك توجه خاص دارد، جایگاه خودش را در هیچ زمانی جدای از سنت های عالَم و یك چیز فراموش شده و اتفاقی نمی داند. البته ما به تبعیت از سیر دعای ندبه بیشتر می خواهیم به مرحله سوم تاریخ یعنی بلوغ آن، که شرایط مدیریت وجود مقدس حضرت صاحب الامرg است توجه كنیم، ولی برای این كه جایگاه بحث روشن تر شود همچنان که دعای ندبه راهنمایی کرده است، توجه به شروع تاریخی حیات انسان و سیر حرکت انبیاء و اولیاء در طول تاریخ ضروری است.

پس از این كه در آغاز دعا، خدا را به جهت شروع زیبای تاریخِ انسانی حمد كردی، شروع می كنی حضور انبیا و نقش آن ها را در مرحله مرحله تاریخ متذکرشدن. ابتدا در رابطه با حضرت آدم(ع) می گویی:

«فَبَعْضٌ اَسْكَنْتَهُ جَنَّتَكَ اِلی اَنْ اَخْرَجْتَهُ مِنْها».

از جمله انبیاءh، یكی را در بهشتِ خود جای دادی تا آن جا كه از آن خارج نمودی.

این فراز؛ قصه آدم(ع) را متذكر می شود، می گویی:

خدایا! حالا كه یك عده ای را برای خودت و دینت خالص كردی، یكی از آن ها حضرت آدم(ع) است.

«وَبَعْضٌ حَمَلْتَهُ فِی فُلْكِكَ وَ نَجَّیْتَهُ وَ مَنْ آمَنَ مَعَهُ مِنَ الْهَلَكَةِ بِرَحْمَتِكَ».

و یكی از آن انبیاءh یعنی حضرت نوح(ع) را با كشتی حمل كردی و او و یارانش را بر اساس رحمتی كه بر بندگان مرحمت کردی، از هلاكت نجات دادی.

«وَ بَعْضٌ اِتَّخَذْتَهُ لِنَفْسِكَ خَلیلاً وَ سَأَلَكَ لِسَانَ صِدْقٍ فِی الْآخِرِینَ فَأَجَبْتَهُ وَ جَعَلْتَ ذَلِكَ عَلِیّا».

و یكی دیگر از آن ها یعنی حضرت ابراهیم(ع) را برای خودت دوست و خلیل قرار دادی و به مقام خُلَّتِ خود برگزیدی و درخواستش را كه از تو خواستن لسان صدق در اُمم آخر باشد اجابت كردی و او را به مقام بلندی رساندی.

این قسمت اشاره به آیه 84 سوره شعراء است كه حضرت ابراهیم از خدا تقاضا كرد: «وَاجْعَل لِّی لِسَانَ صِدْقٍ فِی الْآخِرِینَ» و مرا در میان آیندگان زبان صدق و راستی قرار بده كه همان وجود مقدس حضرت محمدf و دین اسلام باشد و لذا پیامبر اسلامf می فرمودند: من دعای ابراهیم هستم.

علامه طباطبایی«رحمه الله علیه» در رابطه با این آیه و تقاضای حضرت ابراهیم(ع) می فرمایند: «و ابراهیم عرض کرد؛ پروردگارا! در قرون آخرالزمان فرزندی عطایم کن که زبان صدق من باشد و منویات مرا بگوید، همان طور که زبان من، منویات و نیات درونی مرا می گوید. یعنی دعوت من بعد از من باقی بماند و خداوند رسولانی بدین منظور مبعوث فرماید».

در این فراز از دعای ندبه متذکر چنین برخوردی از طرف خداوند با حضرت ابراهیم(ع) می شوی و به خداوند عرضه می داری که تقاضای حضرت ابراهیم(ع) را در مرتبه ای بلند قرار دادی که همان مبعوث کردن رسول اللهf است.

«وَبَعْضٌ كَلَّمْتَهُ مِنْ شَجَرَةٍ تَكْلیماً وَ جَعَلْتَ لَهُ مِنْ أَخِیهِ رِدْءا وَ وَزِیرا».

و یكی دیگر از آن انبیاء، حضرت موسی(ع) است که از طریق درخت با او سخن گفتی، آن هم چه سخن گفتنی، و نیز برادرش را وزیر و كمك وی قرار دادی.

اشاره به آخر آیه 164 سوره نساء است که می فرماید: «وَ کَلَّمَ اللهُ مُوسی تَکْلیماً» و خدا با موسی(ع) سخن گفت، آن هم سخن گفتنی ناب و کامل. و نیز اشاره دارد به آیات 29 و 30 سوره طه که حضرت موسی(ع) از خداوند تقاضا می کند «وَاجْعَل لِّی وَزِیرًا مِّنْ أَهْلِی * هَارُونَ أَخِی»؛ برادرم هارون را کمک کار من قرار ده.

در این فراز متذکر این نوع مددها به حضرت موسی(ع) هستی و این که خداوند پیامبران خود را با ظریف ترین تجهیزات برای هدایت بشر مجهّز کرده است.

«وَبَعْضٌ اَوْلَدْتَهُ مِنْ غَیْرِ اَبٍ وَ آتَیْتَهُ الْبَیِّنَاتِ وَ أَیَّدْتَهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ».

و از دیگر انبیاء، حضرت عیسی(ع) را بدون پدر متولد كردی و به كمك روح القدس به او كمك نمودی.

آیه 110 سوره مائده در این رابطه می فرماید: «إذْ قَالَ اللّهُ یَا عِیسی ابْنَ مَرْیَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِی عَلَیْكَ وَعَلَی وَالِدَتِكَ إِذْ أَیَّدتُّكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِی الْمَهْدِ وَكَهْلاً...» آن گاه که خداوند فرمود: ای عیسی پسر مریم! یاد آور نعمت مرا بر خودت و بر مادرت آنگاه که از طریق روح القدس به تو مدد رساندم و سخن گفتی با مردم در گهواره و در هنگام پیری.

بعد از متذكر شدن سنت عنایت الهی به اولیائش، از طریق آن دعا جمع بندی می كنی و عرضه می داری:

«وَكُلٌّ شَرَعْتَ لَهُ شَریعَةً وَ نَهَجْتَ لَهُ مِنْهَاجاً وَ تَخَیَّرْتَ لَهُ أَوْصِیَاءَ مُسْتَحْفِظا بَعْدَ مُسْتَحْفِظٍ مِنْ مُدَّةٍ إِلَی مُدَّةٍ إِقَامَةً لِدِینِكَ وَ حُجَّةً عَلَی عِبَادِكَ»

و برای هر كدام از این پیامبران یك شریعت و راهی مقرر کردی و جانشین هایی برای آن ها تعیین نمودی، برای آن كه یكی بعد از دیگری در مدت معین، مستحفظ دین و نگهبان آیین و حجت بر بندگانت باشند.

تا بشریت در طول حیاتش گمراه نشود. پس بشر حتی یك روز از زندگی را بدون وسیله برای ارتباط با عالم بالا نبوده است؛ سپس می گویی خدایا به این دلیل این چنین كردی که:

«وَ لِئَلّا یَزُولَ الْحَقُّ عَنْ مَقَرِّهِ وَ یَغْلِبَ الْبَاطِلُ عَلَی أَهْلِهِ وَ لا یَقُولَ أَحَدٌ لَوْ لا أَرْسَلْتَ إِلَیْنَا رَسُولاً مُنْذِراً وَ أَقَمْتَ لَنَا عَلَما هَادِیاً فَنَتَّبِعَ آیَاتِكَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزَی».

برای این كه یك روز هم كه شده، حق از جایگاهش گم نشود و باطل بر حق طلبان چیره گردد. و تا حجت بر مردم تمام شود و كسی نگوید چرا برای ما پیامبر و انذاردهنده ای نفرستادی تا نشانه هدایت ما را بر پا بدارد و نگذارد ما خوار و ذلیل شویم.

لذا خداوند در سراسر تاریخ بشر كاری كرد تا همواره مردم برای تشخیص حق از باطل ملاك داشته باشند. اصلاً صحنه زندگی بشر این طور نبوده است كه در برهه ای از تاریخِ حیات او حق برایش پنهان باشد.

در ادامه وارد فراز دیگری می شوی که متذکر انتخاب آخرین پیامبر یعنی حضرت محمدf است.

بعد از طرح سیر انبیاءh در طول تاریخ بشر و علت حضور همیشگی آن ها، در این دعا شروع می كنی راجع به جایگاه و مقام پیامبر اسلامf مفصّل سخن می گویی كه آخرین پیامبرf در عالم بشری و در تاریخ چه جایگاهی داشته است، متذکر مقام معراجی و وسعت شخصیت آن حضرت و گستره علم آن حضرت می شوی و این که خداوند به او وعده داد که «دشمنان تو را مرعوب تو می نمایم،[6] و از طرف ملائکه مقرب، تو را و دین تو را حفظ و بر همه ادیان پیروز می گردانم».[7] و نکات ظریف دیگر که در پیش خواهد آمد و آن عبارت است از:

«فَكَانَ كَمَا انْتَجَبْتَهُ سَیِّدَ مَنْ خَلَقْتَهُ وَ صَفْوَةَ مَنِ اصْطَفَیْتَهُ وَ أَفْضَلَ مَنِ اجْتَبَیْتَهُ وَ أَكْرَمَ مَنِ اعْتَمَدْتَهُ».

و او یعنی آخرین پیامبرf چنان او را به رسالت برگزیدی، که سید و بزرگ خلایق بود و عصاره پیامبرانی كه به رسالت انتخاب فرمودی، و افضل از هركس كه برگزیده توست وگرامی تر از تمام پیامبرانی كه معتمد تو بودند.

زیرا مقام آخرین پیامبر، مقامِ جامعیت همه اسمائی است که خداوند بر همه پیامبرانش متجلی نموده و او مقام جامعیت برزخ کبری است. به طوری که همه اسماء الهی به نحو جامعیت در مقام آن حضرت جمع است بدون آن که اسمی بر اسمی غلبه داشته باشد، همان طور که ربّ آن حضرت که «اسم اعظم الله» است چنین است.[8]

«قَدَّمْتَهُ عَلَی أَنْبِیَائِكَ وَ بَعَثْتَهُ إِلَی الثَّقَلَیْنِ مِنْ عِبَادِكَ وَ أَوْطَأْتَهُ مَشَارِقَكَ وَ مَغَارِبَكَ».

بدین جهت او را بر همه رسولانت مقدم داشتی و بر تمام بندگانت از جن و انس مبعوث گردانیدی و شرق و غرب عالمت را زیر قدم فرمان رسالتش گستراندی.

در همین رابطه آن حضرتf می فرمایند: «زُوِیَتْ لِی الْاَرْضُ فَأُرِیتُ مَشارِقَها وَ مَغارِبَهَا وَ سَیبْلُغُ مُلْکُ اُمَّتی مَا زُوِیَ لِی مِنْها».[9] زمین برای من جمع شد، پس شرق و غرب آن به من نشان داده شد، و به زودی سلطه و اقتدار امتم به آن چه برای من نمایان شد، خواهد رسید.

در این فراز متذکر وسعت زمینی و زمانی و تاریخی و جغرافیایی اسلام خواهی بود. و سپس عرضه می داری:

«وَ سَخَّرْتَ لَهُ الْبُرَاقَ وَ عَرَجْتَ بِهِ (بِرُوحِهِ) إِلَی سَمَائِكَ وَ أَوْدَعْتَهُ عِلْمَ مَا كَانَ وَ مَا یَكُونُ إِلَی انْقِضَاءِ خَلْقِكَ».

و براق را مُسَخَّر او فرمودی و به وسیله آن او را به سوی آسمان خود به معراج بردی و علم گذشته و آینده، تا انقضاء خلقت را در جان او به ودیعت سپردی.

این فراز به معراج آن حضرت اشاره دارد که اول سوره إسراء متذکر آن شده است و ما را متوجه این قاعده مهم می گرداند که پیامبرِ دینی که باید تا قیامت تمام مناسبات بشریت را مدیریت کند چگونه از همه اسرار عالم آگاه شده و بر اساس همان آگاهی ها دین خود را به بشریت اعلام فرموده است.

«ثُمَّ نَصَرْتَهُ بِالرُّعْبِ وَ حَفَفْتَهُ بِجَبْرَئِیلَ وَ مِیكَائِیلَ وَ الْمُسَوِّمِینَ مِنْ مَلائِكَتِكَ وَ وَعَدْتَهُ أَنْ تُظْهِرَ دِینَهُ عَلَی الدِّینِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ».

و آنگاه او را با ایجاد رعبی که در دل دشمنانش ایجاد فرمودی، بر آن ها پیروز گردانیدی و جبرئیل و میكائیل و دیگر فرشتگانِ با اسم و رسم و مقام را گرداگردش فرستادی، و به او پیروزی دینش را بر تمام ادیان عالم، بر خلاف میل مشركان، وعده فرمودی.

در این فراز متوجه اراده خداوند می شوی نسبت به مددهایی که به پیامبر اسلامf و به اسلام نموده است، تا به عنوان آخرین و کامل ترین دین، جایگاه خود را در کلّ زمین محکم نماید. عرضه می داری؛ آن پیامبر را با رعب و ترسی که در دل دشمنانش انداختی و می اندازی، یاری نمودی و یاری می کنی. که اشاره است به قسمتی از آیه 12 سوره انفال که خداوند می فرماید: «سَأُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذینَ کَفَرُوا الرُّعب»[10] به زودی در قلب کافرانی که با تو مقابله می کنند، رعب و وحشت ایجاد می کنم.

در همین راستا پیامبر خداf در حدیثی که خصوصیات دین خود را بر می شمارند، می فرمایند: «.... وَ نُصِرْتُ بِالرُّعْب ...»[11] و از طریق رعبی که خداوند در دل دشمنان اسلام می اندازد من یاری شدم.

و در ادامه این فراز از دعا متذکر مددهای ملائکه الهی می شوی که نمی گذارند این دین در توطئه دشمنانش دفن شود تا آن جایی که بر خلاف میل و نقشه مشرکان، بر همه ادیان پیروز می گردد.[12] که این اشاره به ظهور نهایی آن دین در آخرالزمان با حاکمیت نور چشم انبیاء و اولیاء یعنی حضرت صاحب الزمانg است.[13]

«وَ ذَلِكَ بَعْدَ أَنْ بَوَّأْتَهُ مُبَوَّءَ صِدْقٍ مِنْ أَهْلِهِ وَ جَعَلْتَ لَهُ وَ لَهُمْ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَكَّةَ مُبَارَكا وَ هُدًی لِلْعَالَمِینَ فِیهِ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِیمَ وَ مَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنا».

و این وعده پیروزی پس از آن بود كه او را - هجرت اجباری از مکه - با فتح و ظفر به جایگاه و خانه صدقِ اهل بیت یعنی كعبه باز گردانیدی، و برای او و اهل بیتش خانه مكه را اولین بیت و نخستین خانه برای عبادت بندگان مقرر فرمودی و وسیله هدایت عالمیان گردانیدی، خانه ای كه مبارك و عامل هدایت عالمیان بود و آیات و نشان های آشكار ایمان و مقام ابراهیم خلیل(ع) در آن نمایان است و محل امن و امانی است بر هر كس كه در آن داخل می شود.

این فراز اشاره به آیات 96 و 97 سوره آل عمران دارد، که می فرماید: «إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَكَّةَ مُبَارَكًا وَهُدًی لِّلْعَالَمِینَ * فِیهِ آیَاتٌ بَیِّـنَاتٌ مَّقَامُ إِبْرَاهِیمَ وَمَن دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا .....»؛ اولین خانه ای که جهت عبادتگاه مردم بنا شد، مکه بود که در آن برکت و هدایت عالمین است و در آن آیات روشن و مقام ابراهیم قرار دارد و هرکس در آن محل وارد شود در امنیت است. این فراز از دعا به این قضایا و آیات اشاره دارد.

سپس در ادامه عرضه می داری:

«وَ قُلْتَ إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَكُمْ تَطْهِیرا».

و درباره خاندان آن حضرت فرمودی فقط خداوند اراده کرده تا شما اهل بیت را از هرگونه رجس و ناپاكی دور سازد و آن هم پاك بودنی خاص.

این قسمت حاوی نکات مهم معرفتی است و اشاره دارد به قرآن که می فرماید:

«...اِنَّما یُریدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَكُمْ تَطْهیرا...»[14]

ای اهل البیت! فقط و فقط خداوند خواسته تا شما را از هرگونه پلیدی بزداید و اعتقاد باطل و اثرعمل زشت را از شما پاك كند و شما را به موهبت عصمت اختصاص دهد.

با دقت در آیه تطهیر نكات زیر مورد توجه قرار می گیرد.

1- «رِجْس» از نظر لغت چون با «ال» آمده ، به معنی هرگونه پلیدیِ جسمی و روحی است.

2- بیش از 70 حدیث كه بیشتر از اهل سنت است اقرار دارد كه «اهل البیت» شامل ، رسول خداf و حضرت علی(ع) و فاطمه زهراi و امام حسن و امام حسین«علیهماالسلام» می باشد.[15]

3- اُمّه سلمه می گوید: بعد از آمدن آیه تطهیر، رسول خداf عبای خود را برسر حضرت علی و همسر او و حسنین«علیهماالسلام» انداختند و بعد گفتند: بارالها ! این ها آل محمداند. من گوشه عبا را بالا زدم كه وارد شوم، حضرت آن را از دست من كشیدند و گفتند: تو بر خیر هستی،[16] (یعنی؛ تو زن خوبی هستی ولی جایت این جا نیست).

سؤال: چرا آیه شامل زنان پیامبر نمی باشد ؟

جواب: اولاً: هیچ كس تا به حال قائل به عصمت زنان پیامبر نشده است، در حالی كه آیه خبر از عصمت «اهل البیت» می دهد و از جریان مباهله هم روشن می شود که زنان پیامبرf معصوم نیستند و لذا در كنار اهل البیت پیامبرf جهت مباهله یك نفر از آن ها هم وارد مباهله نشده است.[17]

ثانیاً: همه روایات از سنی و شیعه پنج تن مذكور را به عنوان اهل البیت معرفی كرده اند.

ثالثاً: اگر آیه مربوط به زنان پیامبر بود از ضمیر «عَنْكُنَّ» كه قبل از آیه به صورت جمع مؤنث بود، باید استفاده می شد و نه این كه بفرماید «عَنْكُمْ» یعنی ضمیر را عوض كند .

4- بنا به روایات و هم چنین با توجه به سیاق آیه، جای اصلی آیه این جا نبوده و با وَحی جبرائیل به دستور پیامبرf بعد از نزول، به این صورت تنظیم شده است، و این روش در كلیه آیات مربوط به اهل البیتh هست كه در بحث مستقلی باید به آن پرداخته شود.

5- از همه مهم تر چون اراده برای تطهیر را در آیه منحصر به اهل البیتh كرده و گفته است «اِنَّما»، اولاً: این تطهیر، آن تطهیر عمومی كه خداوند برای همه مسلمین اراده كرده است نمی باشد، و اگر همان تطهیر بود که برای عموم مردم اراده کرده، دیگر مقام خاصی برای اهل البیتh محسوب نمی شد. ثانیاً: چون خداوند تشریعاً طهارت و تزكیه را برای همه خواسته است، پس این طهارت، طهارت تشریعی نبوده، بلكه طهارت تكوینی می باشد. یعنی طهارت و عصمتی است موهبتی كه در اثرآن، نیروی فوق العاده باطنیِ عصمت در آن ها ایجاد شده است، تا آن ها نمونه كامل زندگی صحیح برای بشریت باشند.

6- خداوند در قرآن فرمود: «اِنَّهُ لَقُرْانٌ كَریم* فی كِتابٍ مَكْنُونٍ* لا یَمَسُّهُ اِلاّ الْمُطَهَّرُون »[18] فقط مطهرون مقامشان، مقام تماس با قرآنی است كه در كتاب مكنون است كه همان مقام غیبی قرآن است. از طرفی در آیه تطهیر فرمود: فقط شما اهل البیت به تمام معنی مطهرید، پس در واقع فقط اهل البیت مترجمان واقعی قرآن اند و بقیه باید قرآن را از آن ها یاد بگیرند. از طرفی فرمود: آن قرآن كریم را كه در كتاب مكنون است غیر مطهرون نمی توانند «مَسّ» كنند، و متوجه هستید كه نفرمود: غیر مطهرون نمی توانند بدانند، بلكه فرمود: غیر مطهرون نمی توانند با آن حقیقت غیبی قرآن تماس بگیرند. این نشان می دهد كه حقیقت قرآن یك امر وجودی و واقعی است و نه اعتباری، و شرط تماس با آن حقیقت مطلق، داشتن طهارت مطلق است، و بقیه به اندازه ای كه از نظر طهارت به اهل البیت نزدیك باشند از قرآن بهره دارند. البته لازم است عزیزان متوجه باشند كه فرهنگ اهل البیت، فرهنگ طهارت است و از طریق طهارت می توان با قرآن ارتباط داشت. یعنی علمشان را با حفظ طهارت تكوینی خود پایدار نگه می دارند و فلسفة وجود آن همه عباداتی که ما در سیره پیامبر و اهل بیتh می بینیم برای حفظ همین طهارت تکوینی است.

شما در فرازی از دعای ندبه كه گذشت متوجه چنین نکته ای یعنی طهارت خاص اهل بیت پیامبرh می شوید و آن را اظهار می دارید که خدایا! ما به چنین مسأله ای ایمان و اعتقاد داریم و سپس در فراز بعدی اظهار می داری:

«ثُمَّ جَعَلْتَ أَجْرَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُكَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مَوَدَّتَهُمْ فِی كِتَابِكَ فَقُلْتَ «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی»[19] وَ «قُلْتَ مَا سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ»[20] وَ «قُلْتَ مَا أَسْئَلُكُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلاّ مَنْ شَاءَ أَنْ یَتَّخِذَ إِلَی رَبِّهِ سَبِیلا»[21] فَكَانُوا هُمُ السَّبِیلَ إِلَیْكَ وَ الْمَسْلَكَ إِلَی رِضْوَانِكَ»

آنگاه تو ای پروردگار! در قرآنت اجر و مزد رسالت پیغمبرت را محبت و دوستی امت نسبت به ذی القربای آن حضرت، یعنی اهل بیت قرار دادی، و به پیامبرت فرمودی که بگو: من از شما امت اجر رسالتی جز مودّت نزدیکان و خویشاوندانم، چیز دیگری نمی خواهم و باز فرمودی: همان اجرِ رسالتی را هم كه خواستم باز به نفع شما خواستم، و باز فرمودی بگو: من از شما امت اجر رسالتی نمی خواهم جز آن كه شما راه خدا را پیش گیرید. پس اهل بیت رسول، همان طریق و مسیر رسیدنِ بندگان به خوشنودی تو می باشند.

چنانچه ملاحظه می فرمایید؛ پس از توجه به مقام طهارت تکوینی اهل البیتh و روشن شدن این نکته که خداوند عده ای را در بین انسان ها طوری پرورانده است تا امت اسلام ملاک عملی حق و باطل را بشناسند. در این فراز متذکر چند آیه از قرآن در مورد اهل البیت و ذِی القربای پیامبر«صلواه الله علیهم» می شوید. خداوند در سوره شوری آیه 23 به پیامبرش دستور داد که «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَیْهِ أَجْرا إِلاّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی»؛ بگو اجر رسالت مرا نمی دهید مگر این که ذِی القربی را مورد مودّت خود قرار دهید.

خلاصه نظر علامه طباطبایی«رحمه الله علیه» در تفسیر قیم المیزان در این رابطه عبارت است از:

«ای پیامبر! در رابطه با اجر رسالت هم بگو: اجری در رابطه با آن نمی خواهم مگر دوستی نزدیکانم -که استثناء در این جا منقطع است- و با توجه به این که در سوره سبأ آیه 48 می فرماید: همان اجر رسالتی را هم كه خواستم باز به نفع شما خواستم. پس معلوم است که این اجر و مودّتِ ذی القربی باز در رابطه با استجابت دعوت رسول اللهf و ادامه دین داری امت اسلام است. زیرا اسلام هرگز مردم را دعوت نمی کند به این که خویشاوندان پیامبرf را به خاطر این که خویشاوندان او هستند دوست بدارند، بلکه این محبت، «محبت فی الله» است بدون این که مسئله خویشاوندی، کمترین دخالتی در آن داشته باشد. و صله رحم غیر از محبت به رحم است، چون اسلام بر هر محبتی به جز محبت به خدا خط بطلان کشیده است و با توجه به اخبار زیادی که از طریق شیعه و سنی وارد شده همه آن ها آیه را به مودّت عترت تفسیر کرده اند. و طایفه دیگر روایات که مردم را در جهت فهم کتاب خدا به اهل البیتh ارجاع داده است، کمک می کند تا متوجه باشیم منظور از واجب کردن مودّت اهل البیت و اجر رسالت قراردادن آن مودّت، تنها این بوده است که این محبت وسیله ای گردد تا مردم را به ایشان رجوع دهد و اهل البیت مرجع علمی قرار گیرند. لذا مودّتی که اجر رسالت فرض شده است چیزی ماورای خود رسالت و دعوت دینی و بقاء و دوام آن نیست. در واقع همان است که بگوید: «من هیچ اجری نمی خواهم» و با توجه به آیه 90 سوره انعام که می گوید: «...قُل لاَّ أَسْأَلُكُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرَیٰ لِلْعَالَمِینَ» بگو: این اجری که در برابر رسالتم به شما پیشنهاد می کنم که همان مودت فی القربی باشد، چیزی نیست جز «ذکْریٰ لِلْعالمین»، تذکر و هشیارباشی است برای عالمیان، و وسیله ای برای بشریت است تا مردم معارف دین را از اهل البیتh بگیرند، نفعی است که عاید خود بشر می شود نه عاید عترت. مضافاً که در آیه 57 سوره فرقان می فرماید: «قُلْ مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلاَّ مَن شَاء أَن یَتَّخِذَ إِلَیٰ رَبِّهِ سَبِیلاً» یعنی مزد من در انجام رسالت این است که اگر یکی از شماها بخواهد راهی به سوی پروردگارش اتخاذ کند و دعوت مرا به اختیار بپذیرد، همین مزد من است. پس در دعوت به مودّت ذِی القربی چیزی جز خود دعوت در کار نیست».(پایان سخن علامه طباطبایی«رحمه الله علیه»).

چنانچه ملاحظه می فرمایید در آیه 57 سوره فرقان می فرماید: «قُلْ مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلاَّ مَن شَاء أَن یَتَّخِذَ إِلَی رَبِّهِ سَبِیلاً»، ای پیامبر بگو: در مورد قرآن و رسالت خود چیزی نمی خواهم مگر آن کسی که بخواهد راه پروردگارش را بگیرد، یعنی اجر رسالت من همان کسی است که به سوی پروردگارش سیر می کند، یعنی شکرانه این کار از ناحیه خدا، خود این شخص است که راه پروردگار را پیشه کرده است. پس از طرفی فرمود: اجر رسالت من مَودّه فی القربی است، از طرفی دیگر می فرماید: اجر رسالت من آن کسی است که راه خدا را پیشه کند. پس معلوم است ذی القربی راه خدایند و هر کدام همان کسی هستند که به نحو مطلق راه الهی را پیشه کرده اند، چون کسی که در حدّ محدودی راه الهی را پیشه کرده است نمی تواند اجر رسالت باشد، چون اجر رسالت و قرآن باید چیزی در حدّ قرآن و رسالت باشد و کسی که تماماً و در تمام ابعاد اتخاذ سبیل اِلی رَبّه کرده باشد مصداق کامل اجر رسالت است که همان ائمه معصومینh و در حال حاضر حضرت صاحب الزمانg هستند.

ابن عباس نقل می کند که چون آیه «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَیْهِ أَجْرا إِلاّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی» نازل شد، اصحاب عرض کردند: یا رسول الله! أقربای شما که خدای تعالی مودّتشان را بر ما واجب کرده چه کسانی اند؟ حضرت فرمودند: علی و فاطمه و فرزندان ایشان، و این مودّت را که نام بردم، مزد من نیست بلکه برای آن است که به وسیله آن، از آنان پیروی شود و موجبات سعادت دنیا و آخرت خود را فراهم سازند و لذا فرمود: «... مَا سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ ...» و این مودّت اقربای من برای شماست.[22]

با تدبر در همین آیات است که در آخر این فراز از دعا به خداوند عرضه می داری: این خانواده هستند که راه به سوی تو و وسیله جلب رضایت تو می باشند.

پس از توجه به مقام نبوت نبی اکرمf و عنایاتی که خداوند به آن حضرت فرمود و امکاناتی که برای حفظ و ادامه دین او مرحمت فرمود، دعای ندبه وارد فراز بعدی می شود که آن عبارت است از توجه به مقام علی(ع) و نقش آن حضرت در حفظ و ادامه اسلام.

پس از آن كه پیامبرf در آخرین حج در هر فرصتی که پیش می آمد توجه مردم را متوجه عترت خود می فرمود و به عدم انفكاك بین كتاب خدا و اهل البیت متذکر می شد، بالاخره حضرت جبرائیل(ع) نازل شد و دستور خدا را اعلام داشت كه ای پیامبر؛ حرف اصلی را بزن كه فرصت دارد از دست می رود و لذا در 18 ذیحجه سال دهم هجری آیه نازل شد كه: «یا اَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما اُنْزِلَ اِلَیْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ اِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَاللهُ یَعْصِمُكَ مِنَ النّاسِ اِنَّ اللهَ لا یَهْدِی القَوْمَ الْكافِرین».[24]

ای رسول خدا، برسان به مردم آنچه بر تو نازل شده از طرف پروردگارت و اگر نرسانی، رسالت خود را انجام نداده ای، و خدا تو را از مردم و خطرات و توطئه های آنان حفظ می كند، كه خدا كافران را هدایت نمی كند و نمی گذارد نقشه های شان به نتیجه برسد.

از این آیه نكات زیر به دست می آید:

1- آیه دستوری است به رسول اللهf همراه با تأكید و تهدید، كه اگر آنچه باید ابلاغ كنی، انجام ندهی و ابلاغ نكنی، كاررسالتت را انجام نداده ای. و نیز وعده ای به رسول اللهf هم هست، كه خدا او را از خطر مردم محفوظش می دارد، حال سؤال این است كه آن خطر چه بوده است؟

الف- خطر اهل كتاب نیست ، چون در سال دهم هجری اهل كتاب دیگر قدرتی نداشتند. و از طرفی مسلّم خطری بوده است كه رسول اللهf را نگران كرده و خدا هم نفرمود خطری نیست، بلكه فرمود: او را از خطر حفظ می كند.

ب- خطر از برای جان خودشان هم نبوده است، چون پیامبرf در طول حیات خود ثابت كردند هرگز از فداكردن جان خود هراس نداشته است.

ج – پس باید خطرِ سركشی و عصیان اعراب متعصب بوده باشد كه برایشان ارزش های قومی و مادی ملاك بوده است و نه ارزش های الهی. و لذا پیامبرf نگران بودند كه با طرح رهبری علی(ع) مقابله آن عده از مسلمانانِ متعصب در قومیت، نگذارد كار به نتیجه برسد، و به ظاهر هم پیش بینی پیامبرf درست بود، ولی خداوند حضرت را امیدوار كردند كه در نهایت نقشه آن ها خنثی می شود و نمی توانند مسیر هدایتی را كه به عهده حضرت علی(ع) و فرزندان آن حضرت است از مسیر اسلام جدا كنند و خداوند در واقع به آن حضرت امید داد که بالاخره سخت گیری های جریان سقیفه، راه را به انتها نمی برد.[25]

2- به تعداد 119 نفر از صحابه و از جمله مالكی، طبری، ثعلبی اذعان دارند كه آیه در شأن علی(ع) نازل شد و پس از نزول آیه رسول خداf همه را در محل غدیر جمع كردند و فرمودند : «اَلَسْتُ أولی بِكُمْ مِنْ اَنْفُسِكُمْ» آیا من - طبق آیه 6 سوره احزاب كه می فرماید: «النَّبِیُّ أَوْلَی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِمْ»، - نسبت به شما بـرای تعیین تكلیف شما از شما مقدم و اَوْلی نیستم -كه مسلّم این اولویت، اولویت از تمام جهات است و در مورد ولایت علی(ع) هم همین ولایت اراده شده است- و همه فریاد زدند «بلی یا رسول الله»، باز جمله را تكرار فرمودند و مردم هم همان جواب را دادند. سپس فرمودند: «مَنْ کُنْتُ مَولاهُ فَهذا عَلِی مَولاه، اللّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ، وَ عادِ مَنْ عاداهُ، وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ»، هرکس من سرپرست و ولی او هستم پس این علی هم سرپرست اوست. خداوندا! ولایت کسی را بر عهده بگیر که او ولایت علی را بر عهده دارد و دشمن باش کسی را که علی را دشمن دارد و یاری کن کسی را که علی را یاری کند، و یاور مباش کسی را که علی را یاری نکند.

به گفته علامه امینی«رحمه الله علیه» آنچنان سند این روایت در متون روایی اهل سنت محکم است که اگر بنا باشد حدیث غدیر مورد شبهه قرار گیرد، در دنیا هیچ امری قابل اثبات نیست، چون هیچ قضیه ای مانند قضیه غدیرخم روایات و اسانید ندارد.[26]

مولوی در این باره می گوید:

زیـن سبـب پیغمبـــرِ بــا اجتــهاد

نام خود و آنِ علی مولا نهـــاد

گفت: هركس را منم مولا و دوست

ابن عمّ من علی، مولای اوسـت

كیســت مـولا، آن كـه آزادت كنـــد

بنــد رِقیّــت زپایـت بـركنــــد

چون به آزادی نبوت هادی اســت

مؤمنان را زانبیاء آزادی اســت

ای گروه مؤمنـــان شادی كنیـــد

همچو سرو و سوسن آزادی كنید

و نیز اشعار حسّان بن ثابت در مورد غدیر كه همان روز سروده و خدمت رسول خداf عرضه می دارد، شرایط روحی و فكری و فرهنگی آن زمان را نشان می دهد كه به عنوان نمونه نظر شما را به چند بیت آن جلب می نماییم.

یُنــادِیهِمْ یَـوْمَ الْغَدیرِ نَبِیُّهُـمْ

بِخُـمّ فَاَسْمِعْ بِالرَّسُـولِ مُنادِیا

در روز غدیر خم، پیغمبر این قوم، قوم را ندا می كند، و چقدر ندای این پیغمبر كه منادی است، شنیدنی است.

وَ قَدْ جاءَهُ جَبْرِیلُ عَنْ اَمْرِ رَبِّهِ

بِاَنَّكَ مَعْصُــومٌ فَلا تَكُ وانِیـا

در حالی كه جبرائیل به امر پروردگارش آمده بود و چنین اعلام كرده بود كه تو در مصونیت خدا هستی، پس در ابلاغ امر سستی مكن.

وَ بَلِّغْهُمْ ما اَنْزَلَ اللهُ رَبُّهُمْ اِلَیْك

وَ لا تَخْـشَ هُنـاكَ الْاَعـادیـا

و برسان به مردم آنچه كه از طرف پروردگارشان به تو نازل شده است، و در آن جا از دشمنی دشمنان مترس.

تا آن جا كه پیامبرf می فرمایند:

فَیا رَبِّ اُنْصُر ناصِرِیهِ لِنَصْرِهِم

اِمامَ الهُدیٰ كَالْبَدْرِ یَجْلُو الدَّیاجِیا

ای پروردگار من! تو یاری كن كسانی را كه علی را یاری می كنند، به جهت یاری كردنشان، آن پیشوای هدایت را كه همچون ماه شب چهاردهم ظلمت ها را می شكافد و تاریكی ها را نور می بخشد.

و حضرت پیامبرf در آن محل خطبه مفصلی را بیان نمودند[27] و پس از آن چون عمر با علی(ع) دیدار كرد گفت: «هَنیئًا لَكَ یَاابْنَ اَبیطالِب! اَصْبَحْتَ مَوْلایَ وَ مَوْلَی كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ»[28] یعنی مبارك باد تو را در حالی كه مولای من و مولای هر زن و مرد مؤمن شدی.

ابوسعید خُدری می گوید: «به خدا سوگند هنوز از زمین غدیر حركت نكرده بودیم كه آیه- 3 سوره مائده- نازل شد؛ و فرمود: «...الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ كَفَرُواْ مِن دِینِكُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ، اَلْیَوْمَ اَكْمَلْتُ لَكُمْ دینَكُمْ وَ اَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَكُمُ الْاِسْلامَ دِینـاً...»، حال كه شرایط ادامه دین - توسط انسان معصوم - فراهم شد و كفار از نابودكردن اسلام مأیوس شدند، دیگر نگران آن ها نباشید بلكه از من بترسید و ترس خدا را در جان خود تقویت كنید. امروز دین شما را كامل كردیم و نعمت خود را تمام نمودیم و راضی شدیم كه چنین اسلامی دین شما باشد».[29]

سؤال: طبق آیه فوق كه می فرماید: «امروز» هم دین به حد نهایی كمال رسید و شرایط ادامه حیات را یافت، و هم نعمت الهی به حد تمامیت رسید و هم خدا در این شرایط راضی است كه اسلام دین شما باشد، حال سؤال این است « امروز یا اَلْیَوم » چه روزی می تواند باشد؟

جواب: عده ای گفته اند «الیوم» روز فتح مكه و یا روز قرائت سوره برائت یا روز بعثت و... است در حالی كه طبق مضمون آیه و گواهی تاریخ، هیچ كدام از روزهای فوق نمی تواند مصداق «الیوم» در آیه فوق الذكر باشد. لذا می ماند نظر دیگری كه اكثر دانشمندان اهل سنت و علماء شیعه معتقدند و آن این كه: طبق جنبه های تاریخ و صراحت روایاتِ در حد تواتر «الیوم»؛ روز «غدیرِخمّ» است و عقل هم می پذیرد كه كمال دین با تعیین رهبری كه بتواند دین را درست ادامه دهد، عملی می شود. زیرا همه امید كفار به اضمحلال اسلام بعد از رحلت پیامبرf بود و با تعیین رهبری، عملاً كفار مأیوس شدند.

طبق اسناد تاریخی بعد از امام علی(ع) سایر ائمهh جهت اثبات امامت علی(ع) به آیه فوق و به حدیث غدیر احتجاج می كردند و مخالفان هم سخنی علیه آن مطلب، طرح نمی كردند .

3- در آیه می فرماید: حیات رسالت تو ای پیامبر به این مطلب است كه آن را ابلاغ كنی ! آیا انصاف نیست كه هرمسلمانی پیرامون مطلبی با این اهمیت تحقیق كند كه چه مطلب و حقیقتی است كه می گوید اگر آن را نگویی رسالتت را انجام نداده ای ! آیا همچنان كه تاریخ گواه است چیزی غیر از ادامه رهبری كه حیات و بقاء دین به آن است می تواند باشد؟[30]

در ادامه دعای ندبه اظهار می داری:

«وَ قَالَ أَنَا وَ عَلِیٌّ مِنْ شَجَرَةٍ وَاحِدَةٍ وَ سَائِرُ النَّاسِ مِنْ شَجَرٍ شَتَّی».

و نیز رسول خداf فرمود من و علی هر دو شاخه های یك درختیم و سایرین از درخت های مختلفند.

این فراز اشاره به سخن رسول خداf دارد که به علی(ع) فرمودند: «مردم از درخت های مختلف و متفرق اند و من و تو از یک درختیم ....».[31] و این نشانه وحدت جنبه روحی آن دو بزرگوار است و این که با راهنمایی های علی(ع) امکان ادامه دین اسلام عملی است.

«وَ أَحَلَّهُ مَحَلَّ هَارُونَ مِنْ مُوسَی فَقَالَ لَهُ «أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلاّ أَنَّهُ لا نَبِیَّ بَعْدِی»

و پیغمبرf مقام و منزلت علی(ع) را نسبت به خود، شبیه مقام هارون(ع) نسبت به موسی(ع) معرفی فرمود جز آن كه فرمود پس از من پیغمبری نیست.

موضوع از این قرار بود که وقتی پیامبر fبه منظور حركت برای جنگ تبوك، حضرت علی(ع) را در مكه جانشین خود قرار دادند و در بیرون مدینه جهت آماده شدنِ لشگر اردو زدند. عده ای از منافقان جوّ را مسموم كردند كه چرا پیامبر داماد خود را جهت جنگ نمی برد و با این نوع گفتار عمل معنوی پیامبر خداf را زیر سؤال بردند. حضرت امیرالمؤمنین(ع) خود را به پیامبرf رساندند و تقاضا كردند كه با آن حضرت به جنگ بروند كه پیامبرf فرمودند: «اَما تَرْضی اَنْ تَكُونَ مِنّی بِمَنْزِلَةِ هاروُنَ مِنْ مُوسی اِلاّ اَنَّهُ لا نَبِیَّ بَعْدی»[32] یعنی؛ ای علی: آیا راضی نیستی كه نسبت تو به من ، همچون نسبت هارون به موسی باشد ؟ مگر این كه بعد از من پیامبری نیست. كه در این حدیث نكات دقیقی جهت هدایت مسلمانان نسبت به جانشینی پیامبرf مطرح است و ائمه در مقابل مخالفین خود بدان اشاره می كردند.

در این حدیث به نکات زیر می توان توجه نمود:

1- از جمله نکات دقیق، قسمت آخر حدیث است كه فرمودند: «اِلاّ اَنَّهُ لا نَبِیَّ بَعْدی» یعنی؛ تفاوت نسبت حضرت هارون با موسی«علیهماالسلام»، با نسبت تو ای علی با من فقط در این است که بعد از موسی(ع) باز پیامبری بود، ولی بعد از من پیامبری نخواهد بود. از این مطلب متوجه می شویم كه اگر استثناء دیگری بین پیامبرf و علیu نسبت به موسی و هارون«علیهماالسلام» بود، حضرت پیامبرf آن استثناء را هم ذكر می فرمود. پس نتیجه می گیریم تمام مناصب حضرت هارون(ع) كه قرآن ذكر كرده، برای حضرت علی(ع) نیز هست كه آن مناصب در آیات 29 تا 32 سوره طه، عبارتند از:

الف- وزارت هارون : «وَاجْعَلْ لی وَزیراً مِنْ اَهْلی هارونَ اَخی»؛ در این آیه حضرت موسی(ع) عرض كرد: خدایا! هارون را كه از اهل و خانواده من است به عنوان همكار من در امر نبوت قرار بده.

ب- شركت درامر رسالت: «وَاشْرِكْهُ فی اَمْری» خدایا او را در امر رسالت شریك من قرار ده.

ج- تقویت و تأیید موسی: «اُشْدُدْ بِه اَزْری» او را قدرت و پشتیبان من قرار ده.

د- خلافت و جانشینی موسی: «وَ قالَ مُوسی لاَخیهِ هاروُنَ اخْلُفْنی فی قومی...»[33] موسی به برادرش هارون گفت: تو در بین امت من جانشین من باش.

2- پس همه مناصب و مقامات فوق را حضرت امیرالمؤمنین(ع) در اسلام دارند، و انصافاً مگر او با عمل و گفتار ثابت نكرد كه تالی تِلْوِ و همراه پیامبرf بود؟ برای بررسی بیشتر در مورد این حدیث به جلد دهم كتاب امام شناسی علامه تهرانی رجوع فرمایید.

3- این نكته نیز قابل توجه است كه در عینی كه حضرت هارون(ع) قبل از حضرت موسی(ع) رحلت فرمود، ولی پس از رحلت حضرت موسی(ع) مقام وصایت حضرت موسی(ع) را موقتاً به جناب یُوشع بن نون سپردند تا امامت را به شُبَیْر و شُبَّر دو پسران حضرت هارون بسپارد. و در همین راستا است كه در روایات داریم: پیامبرf فرمودند: خداوند نام فرزندم حَسن را حسن گذارد كه نام فرزند اول هارون است و به زبان عِبری به آن شُبَیْر گویند. و نام فرزند دوم را حسین گذارد كه به عبری به آن شُبَّر گویند.[34] شهرت حدیث منزلت به قدری بین کلیه مسلمانان روشن بوده که عموماً ائمه معصومین در احتجاج با مخالفان خود بدان استناد می کردند و آن ها هم حرفی بر خلاف آن نداشتند.[35]

وَ زَوَّجَهُ ابْنَتَهُ سَیِّدَةَ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ وَ أَحَلَّ لَهُ مِنْ مَسْجِدِهِ مَا حَلَّ لَهُ وَ سَدَّ الْأَبْوَابَ إِلاّ بَابَهُ»؛

و نیز رسول اكرمf دختر گرامیش كه سیده زنان عالم است به علیu تزویج فرمود و نیز حلال كرد برای علی(ع) از دخول در مسجد و بازبودن در خانه آن حضرت به صحن مسجد، آنچه بر خود پیغمبرf حلال بود، و تمام درهای منازل اصحاب را كه به صحن مسجد رسول خداf باز بود، به حكم خدا بست، غیر از درِ خانه علیu.[36]

ابوالمُؤیّد موفّق بن أحمد خوارزمی مكّی با سند خود از جابربن عبدالله روایت كرده است كه : رسول خداf فرمود: یَا عَلِیُّ! إنَّهُ یَحِلُّ لَكَ فِی المَسْجِد مَا یَحِلُّ لِی وَ إنَّكَ مِنِّی بِمَنزِلَةِ هَاروُنَ مِن مُوسَی إلاّ أ نَّهُ لا نَبِیَّ بَعْدِی ! وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ إنَّكَ تَذُودُ عَن حَوْضِی یَوْمَ القِیَامَةِ رِجَالاً، كَما یُذَادُ البَعِیرُ الاجْرَبُ عَنِ المَاءِ بِعَصاءٍ لَكَ مِن عَوْسَجٍ كَأَنِّی أنظُرُ إلی مَقَامِكَ مِن حَوْضِی .[37]

«ای علی ! درِ مسجد من «مسجد النبّی » برای تو حلال است آنچه برای من حلال است ! و منزلت تو با من ، منزلت هارون است با موسی ، به جز نبوّت كه پس از من نبوّتی نیست ! سوگند به آن كس كه جان من در دست اوست ، تو در روز قیامت عصائی از چوب عَوسَج (درخت معروف خاردار) در دست داری ، و همچون كسی كه شتر جَرَبْ دار را از آب دور كند؛ تو مردانی را با این عَصا، از اطراف حوض من می رانی و دور می كنی ! گویا من اینك دارم مَوقِف تو را از حوض خودم ، می نگرم ».

مسأله اجازه بازبودن درِ خانه علی(ع) به مسجد پیامبرf که متون اهل سنت همگی آن را تأیید می کنند، موضوع قابل تأملی است که جهان اسلام را به این اندیشه وا می دارد که راستی چرا علی(ع) نسبت به بقیه صحابه استثناء شده اند و این موضوع موجب شد که ذهن عموم مسلمانان متوجه فضیلت علی(ع) شود.

مرحوم سید بن طاووس در «طرائف»[38] از كتاب فقیه شافعی ابن مغازلی در كتاب «مناقب» خود با اسنادش به نافع غلامِ پسر عمر روایت می كند كه گفت: من به ابن عمر گفتم- و می دانیم كه نظریه ابن عمر با خود عمر در این گونه مسائل یكی است - مَنْ خَیْرُ النّاسِ بَعْدَ رَسُولِ الله (ص) ؟ «بهترین مردم بعد از رسول خدا كیست؟» ابن عمر گفت: مَا اَنْتَ وَ ذاكَ، لا اُمّ لَكَ؟ «تو را به این پرسش چكار ای بی مادر؟» سپس گفت: أسْتَغْفِرُالله، خَیْرُهُم بَعْدَهُ مَن كانَ یَحِلُّ لَهُ مَا یَحِلُّ لَه، و یَحْرُمُ علیه مَا یَحْرُمُ عَلَیه. «من از خدا مغفرت می طلبم، بهترین مردم پس از رسول خداf آن كسی است كه برای او حلال است آنچه برای رسول خدا حلال بوده است و حرام است برای او آنچه برای رسول خدا حرام بوده است.» گفتم: آن كیست؟! گفت: علی بن ابیطالب (ع). سَدَّ اَبْوابَ الْمَسْجدِ وَ تَرَكَ بابَ عَلِی وَ قال لَهُ: لَكَ فِی هذَا الْمسجدِ ما لِی وَ عَلَیْكَ فِیه مَا عَلَیَّ، وَ اَنْتَ وارثی و وصِیّی، تَقْضِی دَیْنِی وَ تُنْجِزُ عِداتِی وَ تَقْتُلُ عَلی سُنّتی، كَذَبَ مَنْ زَعَمَ أنَّهُ یُبْغِضُكَ وَ یُحِبُّنی. «پیغمبرf دستور داد درهای مسجد را بستند و در علی(ع) را بازگذارد و به او گفت: برای تو در این مسجد جایز است آنچه برای من جایز است، و تو وارث من هستی و وصی من هستی، دَین مرا أدا می كنی و به وعده های من وفا می نمایی و بر سنّت من جنگ می كنی، دروغ می گوید كسی كه می پندارد تو را دشمن دارد و مرا دوست دارد».

پس چنانچه ملاحظه می کنید این مسأله یک نکته مهم عملی در رابطه با نقش منحصر به فرد علی(ع) است که در جوامع روایی اهل سنت نیز بر آن تأکید شده و شما در دعای ندبه متذکر آن می شوی و سپس می گویی:

«ثُمَّ أَوْدَعَهُ عِلْمَهُ وَ حِكْمَتَهُ فَقَالَ أَنَا مَدِینَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِیٌّ بَابُهَا فَمَنْ أَرَادَ الْمَدِینَةَ وَ الْحِكْمَةَ فَلْیَأْتِهَا مِنْ بَابِهَا».

آنگاه رسول خداf اسرار علم و حكمتش را نزد علی(ع) به ودیعه گذاشت و فرمود: من شهر علمم و علی دروازه آن است، پس هر كه بخواهد در این مدینه علم و حكمت وارد شود باید از دروازه آن وارد شود.

در روایت داریم که حضرت علی(ع) می فرمایند: «پیامبراکرمf هزار باب از حلال و حرام، از گذشته و آنچه واقع می شود تا روز قیامت، مرا تعلیم داد، که از هر بابی از آن، هزار باب گشوده می شود، به طوری که مقدّرات و گرفتاری ها و قدرت تجزیه و تحلیل و تمیز حق از باطل را دانستم».[39] و راستی مگر می شود خلیفة رسول خداf عالم به همه وقایع تا روز قیامت نباشد و بتواند درست تصمیم بگیرد و جامعه را رهبری کند؟

از «مناقب » ابن مغازلی فقیه شافعی ، با قرائت او بر أبوالحسن أحمد بن مظفّر بن أحمد عطّار فقیه شافعی ، و اقرار أبوالحسن بر این قرائت در سنه 434 با سند متّصل او از عبدالرّحمن بن نَهْبان ، از جابربن عبدالله أنصاری روایت است كه : «أخَذَ النَّبِیُّf بِعَضُدِ عَلِیٍّ(ع) وَ قَالَ: هَذَا أمِیرُ الْبَرَرةِ، وَ قَاتِلُ الْكَفَرَةِ، مَنْصُورٌ مَنْ نَصَرَهُ، مَخْذولٌ مَنْ خَذَلَهُ، ثُمَّ مَدَّ بِهَا صَوْتَهُ، فَقَالَ: أنَا مَدِینَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِیٌّ بَابُهَا فَمَنْ أَرادَ الْعِلْمَ فَلْیَأْتِ الْبَابَ.»[40]

«رسول خداf بازوی علیّ(ع) را گرفت و گفت : این است أمیر نیكوكاران ، و كشنده كافران ، مورد نصرت خدا قرار گیرد هركه وی را نصرت كند، و مورد خذلان و پستی خدا قرار گیرد هركه وی را مخذول و بی یاور گذارد. سپس صدای خود را بدین گفتار بلند كرد كه : من شهر علمم و علیّ دَرِ آن است ، بنابراین هر كه طالب علم باشد باید از این دَرْ بیاید!»

و نیز ابن مغازلی با سه سند، و خوارزمی و حمّوئی هر یك با یك سند متّصل از أبو معاویه ، از أعمش ، از مجاهد، از ابن عبّاس روایت كرده اند كه او گفت : «قَالَ رَسُولُ اللهُf: أنَا مَدِینَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِیٌّ بَابُهَا، فَمَنْ أرَادَ الْعِلْمَ فَلْیَأْتِ الْبَابَ.»[41]

و نیز در كتاب «الْمَناقبُ الفَاخِرَةُ فِی العترةِ الطّاهره » از مبارك بن سرور، با سند متّصل خود از دِعْبِل بن علیّ بن سعید بن حَجّاج از ابن عبّاس روایت كرده است كه او گفت : رسول خداf گفت :

أنَا مَدِینَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِیٌّ بَابُهَا فَمَنْ أَرَادَ الْعِلْمَ فَلْیَأْتِ الْبَابَ. ثُمَّ قَالَ: یَا عَلِیُّ أنَا مَدِینَةُ الْعِلْمِ وَ أنْتَ الْبَابُ؛ كَذَبَ الَّذِی زَعَمَ أنْ یَصِلَ إلَی الْمَدِینَةِ إلاّ مِنَ الْبَابِ.[42]

«من شهر علم هستم ، و علیّ دَرِ آن شهر است . پس كسی كه علم را می خواهد باید از درش داخل شود. و سپس گفت : ای علیّ من شهر علم هستم و تو دَرِ آن شهر هستی ، دروغ می گوید كسی كه گمان می كند كه می تواند به شهر برسد، مگر آن كه از درش وارد شود.»

سپس در ادامه دعا عرضه می داری:

«ثُمَّ قَالَ أَنْتَ أَخِی وَ وَصِیِّی وَ وَارِثِی لَحْمُكَ مِنْ لَحْمِی وَ دَمُكَ مِنْ دَمِی وَ سِلْمُكَ سِلْمِی وَ حَرْبُكَ حَرْبِی وَ الْإِیمَانُ مُخَالِطٌ لَحْمَكَ وَ دَمَكَ كَمَا خَالَطَ لَحْمِی وَ دَمِی وَ أَنْتَ غَداً عَلَی الْحَوْضِ خَلِیفَتِی وَ أَنْتَ تَقْضِی دَیْنِی وَ تُنْجِزُ عِدَاتِی وَ شِیعَتُكَ عَلَی مَنَابِرَ مِنْ نُورٍ مُبْیَضَّةً وُجُوهُهُمْ حَوْلِی فِی الْجَنَّةِ وَ هُمْ جِیرَانِی».

پروردگارا! آنگاه رسول خداf به علی(ع) فرمود: تو برادر من و وصی من و وارث من هستی، گوشت و خون تو گوشت و خون من است. صلح و جنگ با تو، صلح و جنگ با من است و ایمان (به خدا و حقایق الهیه) چنان با گوشت و خون تو آمیخته شده كه با گوشت و خون من آمیخته است و تو فردا جانشین من برحوض كوثر خواهی بود، و پس از من تو اداء قرض مرا به عهده داری و وعده هایم را انجام خواهی داد و شیعیان تو در قیامت بر كرسی های نور با روی سفید در بهشت ابد گرداگرد من قرار گرفته اند و آن ها در آن جا همسایه من هستند.

از ابن عباس روایت است كه : رسول خداf به اُمِّ سَلَمَه گفتند:

یَا اُمَّ سَلَمَةَ عَلِیُّ مِنِّی وَ أنَا مِن عَلِیٍّ! لَحْمُهُ لَحْمِی ! وَ دَمُهُ مِن دَمِی ؛ وَ هُوَ مِنِّی بِمَنزِلَةِ هَارونَ مِن مُوسَی ! یا اُمَّ سَلَمَةَ! اسْمَعِی وَاشْهَدِی ! هَذَا عَلِیُّ سَیِّدُ المُسْلِمِینَ.[43]

«ای ام سلمه ! علی از من است ؛ و من از علی هستم ! گوشت او از گوشت من است ؛ و خون او از خون من است ؛ و نسبت او با من نسبت هارون است با موسی ؛ ای اُمّ سَلَمه ؛ بشنو و گوش فرا دار؛ و شاهد باش كه : این علی سیّد و سالار و پیشوای مسلمین است .»

و در «مناقب » از جابربن عبدالله آورده است كه گفت : از رسول خداf درباره علی(ع) مطالبی را شنیدم ، كه اگر تنها یكی از آن ها در كسی یافت شود، از جهت شرف و فضیلت كافی است كه او را شریف و با فضیلت بنماید. این که فرمود: «عَلِیٌّ مِنِّی كَنَفْسِی ؛ طَاعَتُهُ طَاعَتِی ؛ وَ مَعْصِیَتُهُ مَعْصِیَتِی»، «نسبت علی با من مانند جان من است با من ؛ طاعت از او طاعت از من است ؛ و سرپیچی از او سرپیچی از من ».و این که فرمود: «حَرْبُ عَلِیٍّ حَرْبُ اللهِ؛ وَ سِلْمُ عَلِیٍّ سِلْمُ اللهِ». «جنگ علی جنگ خداست ؛ و صلح علی صلح خداست ». و این که فرمود: «عَلِیٌّ مَعَ القُرْآنِ وَالقُرآنُ مَعَ عَلِیٍّ، لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدا عَلَیَّ الحَوْضَ». «علی با قرآن است ؛ و قرآن با علی است ؛ و هیچ گاه از هم جدا نمی شوند تا در كنار حوض كوثر بر من وارد شوند».و از «مسند» احمد حَنبل ، و تِرمَذی و نسائی و ابن ماجه از حُبشی بن جُناده آورده است كه :«عَلِیُّ مِنِّی وَ أنَا مِن عَلِیٍّ وَ لا یُؤدِّی عَنِّی إلاّ أنَا أوْ عَلِیُّ». علی از من است و من از علی هستم و از طرف من أدا نمی كند و نمی رساند؛ مگر خود من و یا علی . و نیز فرمود: «عَلِیُّ تَقضِی دَینِی» [44]علی است كه دَین مرا ادا می كند.

و ابن أبی الحدید می گوید: علی در روز شوری گفت :«أفِیكُم أحَدٌ قَالَ لَهُ رَسولُ اللهِf أنتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارونَ مِن مُوسَی إلاّ أنَّهُ لا نَبِیَّ بَعْدِی، غَیرِی ! قالوا: لا!»[45]

«آیا در میان شما هست یك نفر كه رسول خداf به او گفته باشد؛ نسبت تو با من مثل نسبت هارون است با موسی ؛ با این تفاوت كه فقط بعد از من پیغمبر نیست ؛ غیر از من ؟ گفتند: نه !»

ابن ابی الحدید از «كنز الفوائد» كَراجكیّ با سند متّصل خود، از جابربن عبدالله انصاری روایت كرده است كه : چون علی(ع) خیبر را فتح نموده ؛ و به نزد رسول خدا (ص) آمد، پیغمبر به او گفت :

« لَو لاَ أن تَقُولَ فِیكَ طَائِفَةٌ مِن اُمَّتِی ما قَالَتِ النَّصَارَی فِی المَسِیحِ ابنِ مَرْیَمَ؛ لَقُلْتُ فیكَ الیَوْمَ مَقالاً لا تَمُرُّ بِمَلاء إلاّ أخَذُوا التُّرابَ مِن تَحتِ قَدَمَیكَ وَ مِن فَضْلِ طَهُورِكَ فَاستَشفَوا بِهِ؛ وَلكِنْ حَسبُكَ أن تَكُونَ مِنِّی وَ أنَا مِنكَ! تَرِثُنِی وَ أرِثُكَ. وَ أنتَ مِنِّی بِمَنزِلةِ هَارونَ مِن مُوسَی إلاّ أنَّهُ لا نَبِیَّ بَعْدِی ! وَ إِنَّكَ تُبْرِءُ ذِمَّتِی وَ تُقاتِلُ عَلَی سُنَّتِی ! وَ إنَّكَ غَداً فی الاخِرَةِ أقرَبُ النّاسِ مِنِّی ! وَ إنَّكَ أوَّلُ مَن یَرِدُ عَلَیَّ الحَوْضَ وَ إنَّكَ عَلَی الحَوْضِ خَلِیفَتِی ! وَ إنَّكَ أوّلُ مَن یُكْسَی مَعی ! وَ إنَّكَ أوَّلُ دَاخِلٍ الْجَنَّةَ مِن أُمَّتِی ! وَ إنَّ شِیعَتَكَ عَلی مَنَابِرَ مِن نُورٍ مُبیضَّةً وَجُوهُهُم حَوْلی ؛ أشْفَعُ لَهُمْ وَ یَكُونُونَ غَداً فِی الجَنَّةِ جیرانِی ! وَ إنَّ حَرْبَك حَرْبِی ! و إنَّ سِلْمَكَ سِلمی ! وَ إنَّ سَرِیرَتَكَ سَرِیرَتِی ! وَ عَلانِیتَكَ عَلانِیَتِی ! وَ إنَّ وُلدَكَ وُلدی . وَ إنَّكَ مُنجِزٌ عِدَاتِی ! وَ إنَّكَ عَلِیُّ! وَ لَیسَ أحَدٌ مِنَ الاُمَّةِ یَعدِلُكَ عِندِی ! وَ إنَّ الحَقَّ عَلَی لِسَانِكَ، وَ فِی قَلبِكَ، وَ بَینَ عَینَیكَ! وَ إنَّ الایمَانَ خَالَطَ لَحْمَكَ وَ دَمَكَ، كَمَا خَالَطَ لَحْمِی وَ دَمِی ! وَ إنَّهُ لا یَرِدُ الحَوْضَ مُبغِضٌ لَكَ! وَ لا یَغِیبُ مُحِبٌّ لَكَ غَداً عَنِّی حَتَّی یَرِدَ عَلَیَّ الحَوْضَ مَعَكَ یَا عَلِیُّ!

فَخَرَّ عَلِیُّ(ع) سَاجِداً؛ ثُمَّ قالَ: الحَمدلِلَّهِ الَّذی مَنَّ عَلَیَّ بِالإسْلامِ؛ وَ عَلَّمَنی القُرآنَ؛ وَ حَبَّبَنِی إلَی خَیْرِ البَرِیَّةِ: خَاتَمِ النَّبِیِّینَ، وَ سَیِّدِ المُرْسَلِینَ، إحْسَاناً مِنهُ إلَیَّ وَ فَضلاً مِنهُ عَلَیَّ.

فَقَالَ رسول الله (ص): یَا عَلِیُّ لَوْ لا أنتَ لَم یُعْرَف المُؤمِنُونَ بَعْدِی .[46]

«اگر درباره تو گروهی از امّت من نمی گفتند آنچه را كه نصاری در باره عیسی بن مریم گفتند؛ من امروز درباره تو گفتاری می آوردم ، كه به پیرو آن بر هیچ جماعتی عبور نمی نمودی ؛ مگر آن كه خاك را از زیر دو قدمت می گرفتند و بر می داشتند؛ و زیادی و غُساله آب وضوء و غسل تو را می گرفتند؛ و آن ها را وسیله شفای خود قرار می دادند؛ ولیكن همین قدر كافی است كه من درباره تو بگویم كه : تو از من هستی ؛ و من از تو هستم ؛ تو از من ارث می بری و من از تو ارث می برم !

و نسبت تو بامن ، همانند نسبت هارون است با موسی ؛ جز آن كه پس از من پیامبری نیست ! و تو حقّاً ذِمِّه مرا إبراء می كنی ! و بر آئین و سنّت من كارزار می نمائی ! و حقّاً فردا در آخرت نزدیك ترین مردم به من هستی ! و حقّاً تو اوّلین كسی می باشی كه در حوض كوثر بر من وارد می شود؛ و تو خلیفه و نماینده من بر حوض كوثر هستی ! و تو اوّلین كسی هستی كه با من لباس و حُلِّه بهشت و خِلعَت الهی می پوشد! و از امّت من اوّلین كسی می باشی ، كه وارد بهشت می گردد! و حقّاً پیروان و شیعیان تو، بر منبرهایی از نور بالا رفته ؛ و با چهره های روشن و تابناك گرداگرد من هستند؛ و برای ایشان من در پیشگاه حضرت خداوند شفاعت می نمایم ! و در فردای قیامت در بهشت همسایگان و هم جواران من می باشند! و جنگ تو جنگ من است و صلح تو صلح من است ؛ و باطن و نیّات و پنهانی های تو، باطن و نیّات و پنهانی های من است ! و ظاهر و هویدایی های تو ظاهر و هویدایی های من است ! و حقّاً فرزندان تو فرزندان من هستند! و حقّا تو وفا كننده عُهود و پیمان های من هستی ! و حقّاً تو بزرگوار و بلند مقام ، و رفیع الدرجه می باشی ! و هیچ یك از افراد امّت من ، هم میزان و هم رتبه و هم درجه تو نیستند! و حقّا حقّ بر زبان تو جاری است ، و در دل تو است ؛ و در برابر چشمان تو است ؛ و ایمان با گوشت و خون تو به هم درآمیخته است ؛ همان طور كه با گوشت و خون من به هم در آمیخته است ! و كسی كه بُغض و عداوت تو را داشته باشد، داخل حوض كوثر نمی شود؛ و دوست تو در فردای قیامت ، از من پنهان نخواهد بود؛ تا این كه با تو ای علی ، در حوض كوثر وارد شود. علی(ع) چون این گفتار را از رسول اللهf شنید، به سَجده افتاد و گفت : حمد و سپاس مختصّ خداوندی است كه بر من به اسلام منّت نهاد؛ و قرآن را به من آموخت و محبّت مرا در دل بهترین مردم جهان : خاتم پیامبران و سیّد و سالار رسولان - از إحسانی كه به من نمود؛ و فضل و رحمتی كه شامل حال من كرد - قرار داد. پیغمبرf گفت : ای علی ! اگر تو نبودی ؛ مؤمنان بعد از من شناخته نمی شدند!»

چنانچه ملاحظه فرمودید در این روایت طولانی که خاصه و عامه آن را نقل کرده اند بسیاری از مضامین مطرح در این قسمت از دعای ندبه مطرح است و وجود مقدس رسول خداf اصرار داشتند که اصحاب آن حضرت با چنین خصوصیاتی حضرت علیu را بشناسند.

در این فراز اخیر از دعای ندبه که ما به شرح آن مشغولیم می فرماید: وجود امیرالمؤمنین(ع) در عالم یك معنایی داشت. حضور آن حضرت در عالم به عنوان یك انسان عادی و یك حادثة صرفاً تاریخی نبود، یك معنایی مشخص در تاریخ داشت. می گویی: خدایا! آنچه را كه باید در خزینه تاریخ می گذاشتی تا معنای متعالیِ حیات بشر را محقق كنی با علی(ع) محقق كردی و لذا همچنان که در آخر روایت مذکور هم مطرح است، پیامبرf فرموده:

«وَلَوْلا اَنْتَ یا عَلِیُّ لَمْ یُعْرَفِ المُؤْمِنُونَ بَعْدی» یعنی ای علی اگر تو در عالم نبودی، بعد از من، مؤمنان از غیرمؤمنان شناخته نمی شدند و خط هدایت تاریخی گم می شد.

در نظر بگیرید خدا بنا دارد؛ تاریخِ حیاتِ بشر را با انسان های خاص به محتوای حقیقی برساند و آن را به سوی کمال هرچه بیشتر جهت دهد. پیامبرf می فرمایند: تو یکی از همان مصداق های اراده خدا برای جهت دهی به تاریخ هدایت بشر هستی و اگر تو بعد از من نبودی خط ایمان شناخته نمی شد. بعد در ادامه دعای ندبه می گوید: با این كه حضور اجتماعی سیاسی امیرالمؤمنین(ع) در اجتماع، با فراز و نشیب هایی همراه بود و آن حضرت برای انجام وظایف خود با كارشكنی هایی روبه رو شد، ولی با این همه خط هدایت گم نشد، هر چند آنچه باید می شد هنوز تحقق نیافته است.

رسول خدا (ص) به امیرالمؤمنین(ع) می فرمایند: «اَنْتَ اوَّلُ داخِلِ الْجَنَّةِ مِنْ اُمَّتِی، و اِنَّ شیعَتك عَلَی مَنابِرَ مِنْ نورٍ مَسْرورونَ مُبْیَضَّةً وُجُوهُهُم حَولی، اَشْفَعُ لهم فَیَكونون غداً فی الْجَنَّةِ جیرانی».[47] تو اولین كسی هستی از امت من که داخل بهشت خواهی شد، و شیعیان تو همگی بر منبرهائی از نور بالا خواهند رفت، همگی خرسند و خشنود با صورت های سفید و چهره های درخشان اطراف من اند، من شفیع آنها خواهم شد، و همه آن ها در فردای قیامت همسایگان من خواهند بود».

خوارزمی در «مناقب » فصل سیزدهم با سند متصل خود فرمایش رسول خداf را در خیبر راجع به امیر المؤمنین(ع) ذكر می كند تا می رسد به این جمله كه آن حضرت فرمود: «وَ اِنَّكَ اَوَّلُ داخلٍ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ من اُمتی و شیعتُكَ عَلی منابِرَ من نورٍ رِواءً مَروییّن[48] مُبْیَضَّةً وُجُوهُهُم حَوْلی، اَشْفَعُ لَهُمْ فَیَكُونُونَ غَداً فَی الْجَنَّةِ جیرانی»[49] «ای علی از امت من فردای قیامت اولین كسی كه داخل بهشت شود تو هستی، و شیعیان تو جملگی بر منبرهائی از نور بالا روند و با چهره های تابناك و سیمای درخشان، اطراف من گرد آیند.من درباره آنها شفاعت كنم، و آنها فردا همسایگان من خواهند بود».

و در ادامه دعا عرضه می داری:

«وَ كَانَ بَعْدَهُ هُدًی مِنَ الضَّلالِ وَ نُوراً مِنَ الْعَمَی وَ حَبْلَ اللَّهِ الْمَتِینَ وَ صِرَاطَهُ الْمُسْتَقِیمَ لا یُسْبَقُ بِقَرَابَةٍ فِی رَحِمٍ وَ لا بِسَابِقَةٍ فِی دِینٍ وَ لا یُلْحَقُ فِی مَنْقَبَةٍ مِنْ مَنَاقِبِهِ یَحْذُو حَذْوَ الرَّسُولِ«صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِمَاوَآلِهِمَا»

آن حضرت بعد از رحلت رسول خداf امت را از ضلالت و گمراهی و كفر و نابینایی به مقام هدایت و بصیرت راهنما بود و او رشته محكم خدا و راه مستقیم حق برای امت بود.

كسی بر او سبقت نیافت، نه در قرابت از نظر رحم -که آن حضرت هم پسر عموی پیامبرf بود و هم داماد آن حضرت، آن هم از طریق فاطمه زهراi که در عظمت او هیچ کس شک نداشت- و نه در اسلام از نظر ایمان کسی بر او سبقت گرفت، و نه كسی در مناقب و اوصاف به مرتبه و كمال او خواهد رسید.[50] آن حضرت قدم به قدم در پی رسول اكرمf بود -كه درود خدا بر هر دو و بر آل اطهارشان باد-

و سپس در ادامه دعا می گویی:

«وَ یُقَاتِلُ عَلَی التَّأْوِیلِ وَ لا تَأْخُذُهُ فِی اللَّهِ لَوْمَةُ لائِمٍ»

و علی(ع) برای تأویل و برگرداندن اسلام به مقام اولیه خود، جنگ ها و مبارزه ها نمود و در راه رضای خدا از ملامت و سرزنش سرزنش کنندگان هیچ سستی به خود راه نداد و با تمام قدرت در مقابل کسانی که می خواستند ارزش های اسلام را به ارزش های جاهلیت تبدیل کنند، ایستاد.

رسول خداf به اباذر در باره موضوعی که در این فراز مطرح است خبر داده بودند که «قسم به آن که جانم در دست اوست در میان شما کسی است که برای تأویل قرآن می جنگد همچنان که من برای تنزیل آن می جنگم، در صورتی که آن گروه کلمه توحید را بر زبان جاری می کنند ولی بیشترشان بدان ایمان ندارند، کشتن این گروه بر مردمان گران آید تا آن جا که به ولی خدا افترا زنند و از عملش ناراضی و رنجیده خاطر گردند»[51]

قَدْ وَتَرَ فِیهِ صَنَادِیدَ الْعَرَبِ وَ قَتَلَ أَبْطَالَهُمْ وَ نَاوَشَ ذُؤْبَانَهُمْ فَأَوْدَعَ قُلُوبَهُمْ أَحْقَاداً بَدْرِیَّةً وَ خَیْبَرِیَّةً وَ حُنَیْنِیَّةً وَ غَیْرَهُنَّ فَأَضَبَّتْ عَلَی عَدَاوَتِهِ وَ أَكَبَّتْ عَلَی مُنَابَذَتِهِ حَتَّی قَتَلَ النَّاكِثِینَ وَ الْقَاسِطِینَ وَ الْمَارِقِینَ.

و این علاوه بر آن است که در زمان خود رسول خداf در راه خدا خون های صنادید و گردنكشان عرب را بر زمین ریخت و پهلوانان و گردنکشانشان را به قتل رسانید و سركشان را مطیع و منقاد كرد و دلهایشان را پر از حقد و كینه از واقعه جنگ بدر و حنین و خیبر و غیره ساخت و در اثر همان كینه های پنهانی بود که بعد از رحلت رسول خداf به دشمنی با او قیام كردند و به مبارزه و جنگ با او هجوم آوردند تا آن كه ناگزیر، او هم با «ناکثین» یا عهد شكنان امت و هم با «قاسطین» یا ظالمان و ستمكاران و هم با «مارقین» یا خوارج مرتد از دین، در نهروان به قتال برخاست.

در باره مقابله حضرت علیu با سران کفر همه تاریخ گواه است که دلاوری های آن حضرت در جبهه جنگ منحصر به فرد بوده به طوری که عمر گفت: «لَوْ لا سَیفِهِ کَما قامَ عَمُودُ الْإسلام»[52] اگر شمشیر علی نبود، عمود اسلام بر پا نمی شد. به طوری که از هفتاد و چند نفری که در جنگ بدر به دست مسلمانان کشته شدند حدود سی و هفت نفر آن ها به دست حضرت علیu بوده و آن هم کشتن سران و دلاوران قریش، و یا در جنگ احزاب و کشته شدن عمربن عبدود به دست علیu که در واقع سرنوشت جنگ را عوض کرد، و یا در جنگ خیبر و کشته شدن مرهب خیبری به دست آن حضرت، همه و همه گواه بر آن است که علی(ع) با تمام وجود و پاک بازی فوق العاده که حکایت از ایمان خاص آن حضرت داشت در صحنه دفاع از اسلام تلاش کرد. و معلوم است که کینه بازماندگان قریش و یهود پس از رحلت رسول خداf سر بر آورد و مقابل آن حضرت قد علم کند.

در تفسیر صافی در ذیل آیه شریفه « .... یُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَلاَ یَخَافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ ...»[53] (آن هایی که در راه خدا مبارزه کردند و از ملامت ملامت گران ترسی به خود راه ندادند.) روایت از حضرت امام باقر و امام صادق«علیهماالسلام» هست که مراد از مؤمنان در این آیه امیرالمؤمنین(ع) و اصحاب آن حضرت می باشند که با منافقان از «ناکثین» و «قاسطین» و «مارقین» جنگ کردند.

«ناکثین» مثل طلحه و زبیر که با آن حضرت نقض عهد نمودند و جنگ جمل را به راه انداختند، و «قاسطین» مثل معاویه که در مقابل ارزش های اسلامی و عدالت ایستادند و سعی داشتند جامعه را به همان نظام ارزشی جاهلیت برگردانند، و «مارقین» مثل خوارج که در تندروی و سطحی نگری کار را به جایی رساندند که با امام زمان خود به جنگ پرداختند.

فَعَلَی الْأَطَائِبِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِمَا وَ آلِهِمَا، فَلْیَبْكِ الْبَاكُونَ وَ إِیَّاهُمْ، فَلْیَنْدُبِ النَّادِبُونَ وَ لِمِثْلِهِمْ [فَلْتُذْرَفِ] فَلْتَذْرِفِ الدُّمُوعُ وَ لْیَصْرُخِ الصَّارِخُونَ وَ یَضِجَّ الضَّاجُّونَ وَ یَعِجَّ الْعَاجُّونَ».

پس شایسته است بر پاكان اهل بیت پیغمبر و علیh گریه كنندگان، گریه کنند و بر آن مظلومان عالم، ندبه و افغان نمایند و برای مثل آن بزرگواران اشك از دیدگان جاری سازند و باید ناله کنندگان ناله و زاری نمایند و ضجه و شیون کنندگان، ضجه و شیون از دل بركشند.

چون چنین انحرافی، انحرافی نیست که بتوان از آن گذشت. زیرا انحرافی است در جهت اصلی مسیر تاریخ و منحرف کردن سرنوشت بشریت و باید با هر وسیله ای متذکر آن انحراف شد و دائماً راه سعادت بشریت را مدّ نظر انسان ها قرار داد. اگر امروز جوانان دلسوز جهان بپرسند چرا خداوند برای ما راه نجات قرار نداده است، باید متذکر شوند راه نجات توسط اهل قدرت و سلطه بر انسان ها در انزوا است و باید به آن رجوع کرد. اگر نمی توانید اسلام را در همه مناسبات بشری حاکم کنید لااقل نگذارید فراموش شود و این ندبه ها و شیون ها یک نحوه توجه به حقیقتی است که از منظر بشریت کنار رفته است. و به همین جهت در ادامه عرضه می داری:

«اَیْنَ الْحَسَنُ اَیْنَ الْحُسَیْنُ اَیْنَ اَبْناءُ الْحُسَیْن»؛

کجایند امام حسن و امام حسین و فرزندان امام حسینh

شما در دعای ندبه این نکته را با خودتان در میان می گذارید كه پس حالا چی؟ این كه می گویید: «اَیْنَ الْحَسَنُ اَیْنَ الْحُسَیْنُ اَیْنَ اَبْناءُ الْحُسَیْن»؛ یعنی كجاست سیره و روش حسن و حسین«علیهما السلام» و فرزندان معصوم آن ها؟ پس معلوم است شما نمی پذیرید كه زندگی انسان بدون مدیریت این ذوات مقدسه معنی پیدا می کند. اگرچه دشمنان این خاندان، عده ای را كشتند و عده ای را تبعید و اسیر كردند ولی شما هنوز می گویید: «اَیْنَ الْحَسَنُ اَیْنَ الْحُسَیْنُ اَیْنَ اَبْناءُ الْحُسَیْن» چون تا سیره معصوم در مناسبات بشری جاری و حاکم نشود، خسارت بزرگ تربیتی و روحی بشر جبران نمی گردد، و ادامه می دهید كه:

«صَالِحٌ بَعْدَ صَالِحٍ وَ صَادِقٌ بَعْدَ صَادِقٍ أَیْنَ السَّبِیلُ بَعْدَ السَّبِیلِ».

كجایند انسان های صالح و صادقِ پیوسته تاریخِ هدایت الهی؟ كجایند راه های پیوسته هدایت كه یكی بعد از دیگری برای هدایت بشر گمارده شده بودند؟

شما با گفتن این جمله دارید اعلام می كنید راهی را جهت به ثمررسیدن استعدادهای بشر در تاریخ می شناسید كه این راه با حاکمیت معاویه و یزید و مأمون عباسی و امثال آن ها محقق نمی شود، و این خیلی فهم می خواهد كه انسان بداند راهی هست با خصوصیات خاص، و فرهنگِ جهانخواران، بر خلاف اراده الهی، فرهنگ پوشاندن آن راه نورانی است و شما می خواهید به حکم وظیفه الهی و بر خلاف اراده جهانخواران، عامل تحقق راه حاكمیت اولیاء الهی باشید.

«سیره و روش انسان های معصوم؛ مطلوب همه انسان های شایسته است، چرا كه معنی انسان و معنی زندگی، به كمك آن ها روشن می شود و برعكس، هركس به غیر از چنین انسان هایی و به حاكمیتی به غیر از حاكمیت آن ها آرام بگیرد، به بدترین نحو خود را تسلیم فساد می كند، فسادی كه سراسرِ زندگی و روح او را فرا می گیرد، و شیعه و همه انسان های هوشیار بر این مسئله واقف اند كه نباید این راه را گم كنند.»

روی این نكته فكر كنید كه امام زمانg فقط برای آخر دنیا نیست. هر كس در زمانی كه مناسبات اجتماعی اش در تحت حاكمیت حق نیست و منتظر آن حاکمیت نباشد و تسلیم حاكمیت باطل بشود، تمام فساد را در رگ و ریشه خود و افراد جامعه خود فرو كرده است و لذا شیعه این توجه هوشیارانه را دائم مدّ نظر دارد كه می گویید:

«أَیْنَ الْخِیَرَةُ بَعْدَ الْخِیَرَةِ أَیْنَ الشُّمُوسُ الطَّالِعَةُ أَیْنَ الْأَقْمَارُ الْمُنِیرَةُ أَیْنَ الْأَنْجُمُ الزَّاهِرَةُ اَیْنَ اَعْلامُ الدّین وَ قَواعِدُ الْعِلْم».

كجایند آن هایی كه برگزیدگان خدا برای مدیریت نظام بشر بودند، كجا رفتند خورشیدهای تابان و اقمار فروزان و ستارگان درخشانِ حیات بشری،كجایند نشانه های دین داری و پایه های اندیشه و علم.

در این فراز از دعا موضوعِ توجه به رشته هدایت الهی مورد نظر است و وجود آن ها مورد سؤال شما است و شما در بستر تاریخ به جستجو می پردازید كه: كجایند نشانه های دین داری و قاعده های دانایی؟ چون می دانید هیچ وقت خداوند بشریت را به خود وانگذاشته، بلكه همواره چراغ هدایتی در پیش راه او قرار داده است و حالا كه حاكمان ظالمِ جهان مانع ظهور آن نور هدایت شده اند، شما نارضایتی خود را از وضع موجود اعلام می دارید. چون می دانید نظام اَحسنی که اراده حکیمانه خداوند آن را خلق کرده ظرفیت حاکمیت امام معصومی را دارد که قلب او ظرف معارف قرآن است و مقام باطنی قرآن را که در کتاب مکنون هست آن خانواده اهل عصمت و طهارت می شناسند و چون جهان ظرفیت حاکمیت چنین کسانی را دارد و خداوند نیز چنین خواسته است، هرکس به کمتر از این قانع شود، به خداوند و به خودش جفا کرده است.[57] امام صادق(ع) می فرمایند: «زمین پا برجا نمی ماند مگر آن که باید روی آن عالِمی باشد که حق را از باطل تمیز دهد».[58] و در راستای همین معارف است که نظر خود را به ذخیره ای از هدایت گران الهی می اندازی و به حضرت بقیه الله اعظمg نظر می کنی.

عمده آن است که متوجه باشیم حکمت خداوند اقتضا می کند که هیچ نیاز و میلی در نظام الهی لغو و بی جواب نمی ماند، حتی نیاز و میل به جنس مخالف را خداوند با خلق کردن جنس مخالف جواب می دهد، چه رسد نیاز به رهبری که بتواند تمام ابعاد فردی و اجتماعی انسان ها را در مسیری صحیح قرار دهد و لذا مسلّم جواب چنین نیاز مهمی را با به وجودآوردن انسانی معصوم و آگاه به همه حقایق، داده است. و از همین قاعده مهم یعنی توجه به حکمت الهی است که بزرگان فرموده اند، چون جامعه در زمان غیبتِ امام معصوم نیاز به رهبری أعْلم و أتْقی و أشْجَع دارد، خداوند چنین فردی را می پروراند و نظر به ولایت فقیه را بر همین اساس قرار داده اند و معتقدند خبرگان ملت باید تلاش کنند چنین فردی را که خدا پروریده است کشف نمایند. البته أعلمیت و تقوا و شجاعتِ بالای آن فرد باعث می شود که خود به خود افراد طالب حق به کمک خداوند او را بیابند. پس متوجه وجود حضرت بقیه الله بودن و از خداوند ظهور او را طلب کردن حاکی از یک بصیرت و شعور بالایی است که شیعیان بحمدالله از آن برخوردارند و در دعای ندبه متذکر آن هستند و در راستای چنین بصیرتی است که می گویی: «اَیْنَ بَقِیَّةُاللهِ الَّتی لا تَخْلوُ مِنَ الْعِتْرَةِ الْهادِیَه».

توجه به ربوبیت خدا و توجه به نبوت و امامت و توجه به حضور امام زمانg، توجه به واقعیّات موجوداست ولی توجه به واقعیّاتی که در عین موجودبودن، متعالی است. امام مهدیِ ما، موعودِ موجود است. فرهنگی كه گفت موعود هست ولی این موعود؛ الآن موجود نیست، در ساختار معرفتی خود دچار مشکل می شود و در ادامه فرهنگ معنوی خود دچار تناقض شده است. تقریباً همه ادیان معتقد به موعود هستند، ولی این عقیده به تنهایی، بشر امروز را و امروز بشر را نجات نمی دهد! موعود خداوند غایت زندگی فردی و اجتماعی بشر است و غایت هر چیز در مرتبه خودش موجود است و افراد و جوامع باید تلاش كنند تا به آن مرتبه دست بیابند.

آری! واقعیتِ متعالیِ موجود، زمینه ظهور می خواهد نه آن كه بعداً موجود شود و بیاید. موعود ما الآن هست،[61] شما موانع را برطرف كنید تا او ظاهر شود ولی در هر حال و در عین غیبت، در حال تأثیر گذاری است، چون موجود است. بشر وقتی كه از موعودِ موجودش - كه خدا او را در زندگی بشر گذارده - غفلت كند در واقع از زندگی واقعی محروم می شود، و این مسئله روشن است. آن هایی كه انسان را از واقعیّات متعالی جدا می كنند، خودشان برای خود بزرگی های دروغین می سازند و به كمك تبلیغات، آن را به بشر تحمیل می كنند و می خواهند كه انسان ها از آن ها تبعیت كنند. آن هایی كه ما را از افق بلند تاریخِ زندگیِ انسانِ معنوی فاصله می دهند آیا خودشان پیشنهادی جز پذیرفتن وضعیت موجود جهان دارند؟ پذیرفتن وضع موجود جهان كه پذیرفتن زشتی ها و پلشتی هاست! آیا تسلیم شدن در مقابل قدرت های دروغین جهان و در نتیجه انحطاط انسان در همه ابعاد فرهنگی، سیاسی و اقتصادی نیست؟ پس واقعیّات بزرگ و متعالیِ موجود در عالم را كه وعده بزرگ الهی است، نباید فراموش كرد. یکی از آثار ظهور حضرت بقیه اللهg به عنوان وعده بزرگ خدا؛ ریشه کن کردن موانع خداپرستی است و لذا بر مبنای تمنّای تحقق این وعده ندا سر می دهی: «اَینَ الْمُعَدُّ لِقَطْعِ دابِرِالظََّلَمَة».آنچه ممكن است از آن غفلت شود این است كه متوجه نباشیم همین كه تسلیم قدرت های غیرالهی، به عنوان «واقعیت» شدیم، فقط تسلیم نشده ایم، بلكه تمام فرهنگ زشت آن ها را، فرهنگ حقیقی پنداشته ایم؛ به این دلیل است كه می گوییم این جهان در شرایطی كه هم اکنون در شرایط غفلت از موعودِ موجود به سر می برد، چون خود را از انتخاب های آینده ساز، محروم می کند در واقع، خود را از بین می برد. جهان بی موعود – به جهت انتخاب های غلطی که انجام می دهد - در همان لحظه شروعش، رو به نابودی است و جهانی كه موعود خودش را بشناسد و نظر خود را از او بر نگیرد، هر لحظه زنده است، زیرا انسان ها همین حالا دو شكل زندگی می كنند و آن كه موعودِ موجود ندارد، همین حالا گرفتاربودن در پوچی ها را زندگی پنداشته است.

پس واقعیّات بزرگ عالم هستی را نباید فراموش كرد، به همین جهت شما در دعای ندبه می گویید:

«اَیْنَ الْمُنْتَظَرُ لِاِقامَةِ الْاَمْتِ وَ الْعِوَج»

كجاست آن امیدی كه منتظریم هر كجی و انحرافی را راست كند.

این توجه، توجه به واقعیتی بسیار فعّال و مؤثّر و جهت دهنده است، حال چه این توجه به «حضور» غائبانه او باشد، و چه این توجه و امید به «ظهور» او در آینده باشد. این قسمت از دعای ندبه موجب می شود تا از واقعیت های متعالی زندگی غافل نباشیم و تسلیم ظلمات آخرالزمان نگردیم.

همین حالا یك نگاهی داشته باشید به جوانی كه به معنای واقعی منتظِر است. ملاحظه كنید او هم اکنون چه احساسی در زیر این آسمان دارد. وقتی دل انسان به وجود مبارك امام منتظَرg به عنوان آرمانی ترین انسان که در اوج كمال انسانی است، نظر كند - امامی كه هم اكنون هست، نه این كه بعداً می آید- چنین دلی با جلب نظر مبارك آن حضرت، هم اكنون در مبادی میل خود از كجی راست می گردد. اگر شما می بینید انتظار برای بعضی ها حیات بخش نیست برای این است كه یا اصلاً جایگاه موعود را در زندگی فردی و اجتماعی نمی شناسند، یا چگونگی موجودبودنش را نمی فهمند. انتظار حقیقی همین حالا مبادی میل انسان منتظِر را عوض می كند. همین كه نظر به وجود مبارك موعود بیندازد و معنی او را بفهمد و روی این اعتقاد كار كند و جایگاهش را در هستی پیدا كند، به کمک نور مقدس آن حضرت كجی هایش راست می شود اصلاً جنس امام موعود در همه هستی اقامه اَمْت و عوَج، یعنی راست كردن هر كجی و عیب است، چه در شخصیت فرد و چه در گستره اجتماع و چنین انسان منتظِری شایستگی برای سربازی در ركاب موعود، بعد از پایان غیبت او را پیدا می كند. چنین دلی را زشتی ها و كجی های زمانه نمی رباید. آیا چنین انسانی را تهاجم فرهنگی می تواند بدزدد؟

«دل جوان منتظرِ امام زمانg، هم كجی ها را می شناسد - چون با زمانه غافل از امام معصوم آشتی نكرده و به آن تن نمی دهد- و هم خود را عضو فعال مدیریت بزرگ الهی برای حاكمیت حق در متن تاریخ می شناسد و خود را در چنین اردوگاهی احساس می كند».

این حرف نباید فقط در یك قالب احساساتی برای ما مطرح باشد. اول باید وجود امام زمانg برای ما ثابت شود و بعد چگونگی وجود و حضور آن حضرت در هستی بررسی گردد، تا نقش انتظار در زندگی ما مؤثر بیفتد. تنها با شعار دادن، چیزی حل نمی شود. دعای ندبه؛ فرهنگ عده ای است كه بودِ امام را می شناسند و عزمشان، عزم ارتباط واقعی با سیره و سنت امام زمانg است.

«انسانی كه احساس حضور در اردوگاه حاكمیت حق را داشته باشد، این انسان هم اكنون خودش یك اَبَرمرد است. او خودش را سرباز آن كسی می داند كه عصاره همه رهبری های باشكوه و حق گرای تاریخ است».

برخی از جوانان عزیز كه هم اکنون در حالت حضور در اردوگاه حاکمیت حق به سر می برند، در چهر ه شان نور شكوه رهبری الهی با همه كبریایی اش نمایان است. مسلّماً سرباز چنین كسی كه عصاره همه پیامبران و اولیاء است، خودش اَبَرمرد است. آیا چنین سربازی همان اراده مصمّم و زلالی نیست كه چون پاره های فولاد تیز و برنده است؟[62] و لذا روی این جمله باید فكر شود كه:

«در دوران غیبت - وقتی كه امام معصوم حاكم نیست - هركس، به غیر از منتظران واقعی، یا زبون و منفعل و ستم پذیراست و یا ستمگر.»

هركس که می خواهد باشد، اگر به چیزی پایین تر از برترین وعده خدا، خودش را مشغول كرده باشد، نمی تواند ستمگر و یا ستم پذیر نباشد. مسئله ولایت فقیه و نظام اسلامی بر این اساس كه نباید هضم اردوگاه كفر جهانی شد، به وجود آمده است كه لااقل حالا كه خود امام معصومg حاكم نیست، فكر ائمهh توسط كارشناس آگاه به احادیثِ آن عزیزان یعنی فقیه، در جامعه جاری باشد و انتظار، از این طریق معنی عملی به خود بگیرد و زمینه حاکمیت امام معصوم(ع) فراهم گردد.

«اَیْنَ الْمُرْتَجی لِاِزالَةِ الْجَوْرِ وَ الْعُدْوان»؛

كجاست او كه امید داریم اساس ستمگری ها و دشمنی ها را از بین ببرد؟

آیا كسی هست كه با جان و دل این جمله را نگوید و بتواند زیر این آسمان، جان و قلبش را زنده نگهدارد و گرفتار سیاه كاری های ستمگران نشود؟ این یك جمله نیست، یک فرهنگ بزرگ در این جمله مطرح است. در این فراز از دعا می گویی: كجاست آن امید ما برای از بین بردن ستم و ستمگران و هرگونه دشمنی با حق. این سخن كسی است كه متوجه است تاریخ زنده است و به سوی یك حقیقت نهایی سیر می كند و لذا به واقعیات ساخته دست ستمگران، به عنوان سرنوشتی كه نمی توان از آن فرار كرد، تن نمی دهد. شما برای این كه بفهمید از این جمله چقدر كار می آید یك نگاه به دنیای امروز بیندازید. چطور شد كه بشریت به این روز افتاد؟ ریشه این همه تسلیمِ فرهنگِ باطلِ غرب شدن، در كجاست؟ همه مردم دنیا كه نمی خواهند این قدر بد باشند و حقیقتاً این قدر بد نیستند، ولی چرا ستم این همه قوت دارد و تمام مناسبات انسان ها را تحت تأثیر خود قرار داده است؟ چرا ستم چهره حقّانیّت به خود گرفته است؟ برای این كه طلب و تمنّای نابودی ظلم و دشمنی در بشر فرو نشسته و هركس مشغول زندگی خود شده است، لذا برای این كه تو گرفتار این فرسودگی و پوچی نشوی، می گویی:

«اَیْنَ الْمُدَّخَرُ لِتَجْدیدِ الْفَرائِضِ وَ السُّنَن».

كجاست آن كس كه برای تجدید و احیاء فرائض و سنن الهی ذخیره شده است؟

وقتی چنین آینده ای در صحنه آرزوها و آرمان های انسان ها زنده ماند، هرگز ستم و دشمنی پا نمی گیرد. شما در این جمله می گویید: كجاست آن ذخیره الهی كه برای برگشت جهان به سوی سنن و آداب و قوانین خدا ذخیره شده است. آری این سخن، سخن چشمِ واقعیت بینی است كه واقعیت ها را فقط در حد حركات وضع موجود نمی نگرد، بلكه كمی سرش را از واقعیت های وضع موجود بالاتر برده است و به ذخیره های عالم هستی نیز نظر انداخته است و تلاش می كند زمینه تأثیر آن حضرت را در نظام بشری هر چه بیشتر فراهم كند تا إن شاءالله به ظهور و تأثیر نهایی آن حضرت منجر شود. همچنان که در این فراز متذکر می شوید، ما معتقدیم جهان ظرفیت حاکمیت امامی را دارد که واسطه فیض بین زمین و آسمان است و خداوند آن حضرت را برای بشریت ذخیره کرده، و بشر هنوز خود را برای ظهور نهاییِ آن ذخیره بزرگ آماده نکرده، هرچند استعدادِ داشتن چنین حاکمیتی را دارا است، و توجه به دعای ندبه وسیله به فعلیت درآوردن آن استعدادهاست که منجر به ظهور مقدس امام زمانg می شود که ظهور مجدد دینداری است با آن لطایفی که اهل البیتh متذکر آن هستند، و نه دینداری خشک و تند و قالبی که امثال سلفی ها و طالبانی ها می خواهند به صحنه بیاورند. لذا در ادامه می گویی:

«أَیْنَ الْمُتَخَیَّرُ لِإِعَادَةِ الْمِلَّةِ وَ الشَّرِیعَةِ، أَیْنَ الْمُؤَمَّلُ لِإِحْیَاءِ الْكِتَابِ وَ حُدُودِهِ، أَیْنَ مُحْیِی مَعَالِمِ الدِّینِ وَ أَهْلِهِ».

كجاست آن کسی كه برای برگردانیدن ملت و شریعتِ مقدس اسلام به مسیر اصلی اش، برگزیده شده است؟ كجاست آن کسی كه آرزومندیم قرآن و حدود و قوانین آن را در فرهنگ بشری زنده و احیا کند؟ كجاست زنده کننده نشانه های دین و اهل آن؟

امام باقر(ع) فرمودند: «خداوند زمین را پس از موت، به وسیله قائم زنده می گرداند و مراد از موت زمین، کفر و جور اهل آن است و شخص کافر همان مرده است».[63]

از امیرالمؤمنین(ع) داریم: «وَ یُحْیِی مَیِّتَ الکِتابِ وَ السُّنَّةِ»[64] مهدیg کتاب و سنت را که مرده است، زنده می کند.

در عصر مهدوی، جهان با احیای اسلامی جدید و نوسازیِ دینی مواجه خواهد شد. امام صادق(ع) می فرمایند: «یَهدِمُ ما قَبْلَه كما هَدَمَ رسول الله و یَسْتَانِفُ الاسْلامَ جَدیداً».[65] مهدی(ع) بدعت های ساختگی قبلی را به کلی نابود می نمایند و آن طور که رسول اللهf رسوم قبلی را نابود فرمودند و طوری اسلام به صحنه می آید، که گویا اسلام جدیدی آورده است.

راستی اگر دین از مسیر خود خارج نشده بود و تبیین و اجرای آن در خانه وحی قرار می داشت، امروزه سرنوشت جهان اسلام این چنین بود که هست؟ آیا اسلام توان و قدرت آن را ندارد که مسلمانان را به قله عظمت و کمال برساند، و یا اسلام آن طور که باید و شاید در مناسبات مسلمانان حاکم نیست؟ ما در این فراز به دو نکته اشاره داریم؛ یکی این که اسلام از مسیر اصلی خود خارج و لذا ملت و شریعت از نشاط و تحرک خود خارج گشته است، دیگر این که اگر حضرت بقیه اللهg ظهور کنند ملت و شریعت احیاء می شوند و اسلام در بستر اصلی خود قرار می گیرد و عظمت های اسلام در همه ابعاد خود به نمایش می آید. عمده آن است که دائماً توجه خود را به وجود مقدس آن حضرت جلب نماییم.

«اَیْنَ قاصِمُ شَوْكَةِ الْمُعْتَدین

كجاست آن خردكننده شوكت و شكوه تجاوزگران.

اَیْنَ هادِمُ اَبْنِیَةِ الشِّرْكِ وَ النِّفاق

كجاست منهدم كنندة سازمان های شرك و نفاق.

أَیْنَ مُبِیدُ أَهْلِ الْفُسُوقِ وَ الْعِصْیَانِ وَ الطُّغْیَانِ

كجاست نابودکنندة اهل فسق و عصیان و ظلم.

أَیْنَ حَاصِدُ فُرُوعِ الْغَیِّ وَ الشِّقَاقِ

كجاست آن كه نهال گمراهی و دشمنی و عناد را از زمین بر می كند.

در این جا هست که متوجه می شویم نباید با حاکمیت اسلام، دشمنی ها در جامعة جهانی غلیظ تر شود، چرا که اسلام حقیقی پیام آور صلح و دوستی است. آری اگر عده قلیلی می مانند که بر خشونت دامن می زنند، ولی در شرایطی که اسلام ناب حاکم شود مرز آن عده قلیل از بقیه مردم جدا می شود، چگونه می توان پذیرفت که عده ای به نام بازگشت به اسلام هرکسی که به غیر آن ها فکر می کند را واجب القتل بدانند و یا عده ای آنچنان در توهّم خلوص فرو روند که فقط خود را شیعه بدانند و از آن صفا و صمیمیت که باید بین مسلمانان باشد، هم خود را محروم کنند و هم جامعه را؟

أَیْنَ طَامِسُ آثَارِ الزَّیْغِ وَ الْأَهْوَاءِ

كجاست آن كه آثار اندیشه باطل و هواهای نفسانی را محو و نابود می سازد.

أَیْنَ قَاطِعُ حَبَائِلِ الْكِذْبِ وَ الإفْتِرَاءِ.

كجاست آن كه نابودکنندة دام ها و دسیسه های دروغ و افتراء.

أَیْنَ مُبِیدُ الْعُتَاةِ وَ الْمَرَدَةِ.

کجاست هلاک کننده و نابودکننده متکبّران و سرکشان عالم.

اَیْنَ مُسْتَأصِلُ اَهْلِ الْعِنادِ وَ التَّضْلیلِ وَ الْاِلْحاد»

كجاست آن كه هر عناد و لجبازی و گمراهی و بی دینی را ریشه كن می كند؟

همه این ها می رساند که زندگی زمینی اگر بر اساس اسلام حقیقی مدیریت شود، بهشت پاکی ها و صمیمیت ها و تعالی ها است.

حضرت ولی عصرg فقط نسبت به کفار معاند مظهر صفات جلال حق می باشند که چون آن حضرت قیام کنند قدرت دروغین اهل کفر و نفاق در هم می ریزد. همچنان كه قبلاً عرض شد؛ راوی از امام صادق(ع) در باره سیره و روش حضرت مهدیg سؤال می کند؛ حضرت می فرمایند: «همان کاری که رسول خداg انجام داد او هم انجام می دهد، آنچه از آثار بدعت و شرک و گمراهی پیش از ظهور او پدید آمده از میان می برد، همچنان که رسول خداf اساس جاهلیت را منهدم کرد.»[66]

راستی این بی حرمتی به خدا نیست كه تصور كنیم خدا انسان ها را با ستمگران واگذارده و برنامه ای برای دفع ستمگران و حاکمیت حق نریخته است؟ و آیا این بی حرمتی به گوهر انسان نیست كه امنیت ستمگران را به بهانه این كه «خشونت به هر شكل مردود است»، پذیرا شویم؟ آیا خداوند جریانی را در این عالم قرار نداده است تا ریشه این شرك و نفاق و عناد را بكَند، تا ما با او همدست و همداستان شویم؟ شما در این سخنان بر این اعتقاد بزرگ باقی مانده اید و پای می فشارید كه جریانی در عالم هست و این جریان ریشه همه بدی ها را می كَند و ما در عین آمادگی، در انتظار همراهی با او هستیم، جریانی كه خداوند در بنیه تاریخ بنا نهاده و انسان ها منتظر اویند.

امام زمانg فریب این شعارها را نمی خورد كه «همه جا باید لبخند باشد و دوره خشونت گذشته است». شما می دانید كه در دوره امام زمانg ستمگران ریاكار اگر توبه هم بكنند توبه شان پذیرفته نیست؛[67] دیگر در آن زمان به اهل کفر فرصت داده نمی شود، همه آن هایی كه تا آن زمان هنوز بر فساد خود باقی اند، كشته می شوند[68] و همان گونه كه افرادِ منتظِر تمام آرزوهایشان را ظهور امام زمانg قرار داده اند و نمی توانند به طرف ایشان جلب نشوند، طرف مقابل هم دیگر نمی تواند پابه پا و تعلّل كند. آن زمان، زمانی است كه ظلم باید ریشه كن شود و نفاق نمی تواند حیات داشته باشد. چون بشر طالب شرایطی است که به پاکی زندگی کند و به پاکی عبادت نماید.

فرهنگ معنوی بشر فرهنگی است كه باید به ثمر برسد. شما روی این مطلب فكر كنید كه در زمان ظهور، كارهای نیمه كاره انبیا و اولیا باید به نتیجه نهایی برسد. آن جا دیگر قصه، قصه ابوسفیان نیست كه به این طرف خندق بیاید و منافقانه انقلاب پیامبرf را برباید. آن هایی كه به خدا چنین گمان زشتی دارند و معتقدند در این دنیا، هم ما هستیم و هم این ستمگران و باید یك طوری با آن ها کنار بیاییم و آن ها را به رسمیت بشناسیم، آیا به جهت چنین پندار زشتی نیست كه چوب ستم را بر سر و پشت خود می پذیرند؟ آیا واقعاً خدا چنین كاری را بنا گذاشته است، یا ما خودمان برنامه حاكمیت ستم را پذیرفته ایم؟ آیا كسانی كه گمان كرد ه اند خدا آن ها را به ستمگران واگذاشته است و به حیاتی بالاتر نمی اندیشند، خودشان بهترین وسیله برای تحقق فرهنگ ستم نیستند؟ مبلّغ حاكمیت ستم كسی است كه معتقد باشد دیگر خدا ما را با همین ستمگران واگذاشته است. این شخص قدرت موجود ستمگران را می پذیرد، نه قدرت معهودِ الهی را.

حضرت علی(ع) در وصف حضرت مهدیg می فرمایند: «او میل ها و هواهای نفسانی را به هدایت و رستگاری برمی گرداند، موقعی که مردم هدایت را به هوای نفس تبدیل کرده باشند، و رأی را به قرآن برمی گرداند موقعی که مردم قرآن را تابع رأی و میل خود قرار داده باشند».[69] پس ملاحظه می فرمایید که خداوند به ما افق دیگری را نشان داده است كه در آن افق، برتری با اولیای خداست و نه با دغل كاران و خون ریزان. لذا با تمام امید می گوییم:

«اَیْنَ مُعِزُّ الْاَوْلیاء وَ مُذِلُّ الْاَعْداء»

كجاست آن کسی كه اولیای خدا را عزیز و دشمنان خدا را خوار می كند؟

«اَیْنَ جامِعُ الْكَلِمَةِ عَلَی التَّقْوی»

كجاست آن كسی كه مردم را بر گرد نور تقوی و ایمان جمع می كند؟

کجاست آن کسی که فرهنگ انسانِ با تقوی را جهت مناسبات انسان ها در جامعه، تدوین می کند؟ زیرا ما نمی توانیم فرهنگ كفر را به عنوان فرهنگ اصلی تاریخ بپذیریم و نسبت به حاكمیت حق بی تفاوت باشیم. در چنین فرهنگی است كه انسان اگر نتواند وضع كفر را به هم بزند لااقل هرگز همرنگ كفر نمی شود و در آن صورت یك قدم به سوی رهایی به جلو برداشته است و می فهمد حاكمیتی در پیش است كه حكم خدا را از آسمان برای بشر می آورد و نمی گذارد همانند وضع موجود، راه بشر به سوی آسمان بسته شود، بلكه جهان را براساس تقوی حركت می دهد.

غفلت از دو چیز فاجعه آمیز است. غفلت از ناپایداربودنِ فرهنگ ظلم، و غفلت از حتمی بودن حاکمیت جهانی اسلام. این دو غفلت موجب سستی در تصمیم گیری و عامل ادامة بحران خواهد بود و در نتیجه به آن شرایطی که زمینه ظهور تمدن اسلامی توسط حضرت مهدیg است دست نمی یابیم و در فرازهای اخیر دعا خود را از این خطر می رهانیم، چون می دانیم خداوند چنین سرنوشتی را برای جهان اسلام اراده کرده است که اولیاء الهی عزیز و دشمنان خدا ذلیل و شرایط حاکمیت تقوا فراهم گردد. پس باید خود را هرچه بیشتر برای تحقق آن شرایط آماده کنیم، شرایطی که امام سجاد(ع) در وصف افراد آن می فرمایند: «وقتی که قائم آل محمد«صلوات الله علیهم» قیام کند خداوندU هرگونه نقاهت و بی حالی را از شیعیان ما برطرف می کند و دل هایشان را همچون قطعات آهن سخت و محکم می گرداند که نیروی هریک از آنان نیروی چهل مرد می باشد و آنان فرمانداران و بزرگان روی زمین اند».[70] و یا همان طور که امام باقر(ع) می فرمایند: «وقتی که امر ما انجام گیرد و مهدی ما آید، هریک از شیعیان ما از شیر دلیرتر و از نیزه چابک تر و مؤثرترند، و دشمنان ما را به زیر دو پای خود می آورند و پایمال می کنند ...».[71]

«اَیْنَ بابُ اللهِ الَّذی منِْهُ یُوْتی»

كجاست آن آستانة الهی كه از طریق او بندگان خدا با پروردگارشان مرتبط می شوند؟

امامِ معصوم؛ باب الله است و باید با حاكمیت امام معصوم راه جامعه به سوی خدا باز شود و مردم بتوانند در همه مناسبات خود - اعم از فردی و اجتماعی- با خدا مرتبط باشند.

این فراز در جای خود معارف بلندی را به همراه دارد كه باید به طور جداگانه به آن پرداخته شود، چون به مقام وجود مقدس حضرت صاحب الامر توجه دارد. همین قدر بدانید كه اسم «الله» به عنوان اسم جامع الهی، مثل هر اسم دیگری مظهری دارد و مظهر «اسم الله»، انسان كامل است كه متعلَّم به همه اسماء الهی است و لذا هركس خواست با «الله» ارتباط پیدا كند از طریق امام زمانg این كار برایش ممكن می شود و لذا او را «باب الله» می نامند و انسان از طریق نظر به مقام آن حضرت راه ارتباط با خدا برای اُنس با همه اسماء الهی برایش باز می شود.[72] فهم مقام «باب الله» بودن آن حضرت گام بلندی است که در معارف الهی برداشته شده است.

«اَیْنَ وَجْهُ اللهِ الَّذی اِلَیْهِ یَتَوَجَّهُ الْاَوْلِیاء»

كجاست آن وجه الهی كه اولیاء و دوستان خدا به جانب او روی می آورند تا از طریق او به خدا مربوط می شوند؟

حضرت رضا(ع) فرمودند: مراد از «وجه الله»، پیامبران و حجت های الهی هستند که مردم توسط آنان متوجه خدا می شوند».[73]

و از حضرت صادق(ع) روایت است كه :

«مَنْ زَعَمَ أَنَّ لِلَّهِ وَجْهًا كَالْوُجُوهِ فَقَدْ أَشْرَكَ، وَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ لِلَّهِ جَوَارِحَ كَجَوَارِحِ الْمَخْلُوقِینَ فَهُوَ كَافِرٌ بِاللَهِ فَلاَ تَقْبَلُوا شَهَادَتَهُ وَ لاَ تَأْكُلُوا ذَبِیحَتَهُ! تَعَالَی اللَهُ عَمَّا یَصِفُهُ الْمُشَبِّهُونَ بِصِفَةِ الْمَخْلُوقِینَ؛ فَوَجْهُ اللَهِ أَنْبِیَآؤُهُ وَ أَوْلِیَآؤُهُ».[74]

«كسی كه گمان كند كه خداوند مانند مخلوقین صورت و سیمائی دارد و وَجه دارد، به خدا شرك آورده است . و كسی كه بپندارد از برای خدا اعضاء و جوارحی است مانند اعضاء و جوارح مخلوقات ، به خدا كفر ورزیده است ؛ شهادت او را قبول نكنید و ذبیحه او را نخورید! بلند مرتبه و عالی درجه است خداوند از آن صفات مخلوقات كه مُشبِّهون به او نسبت می دهند و به صفات مخلوقات تشبیه می كنند؛ وجه خدا أنبیای او و أولیای او هستند.»

در این فراز جهت جان را متوجه وجود مقدس آن حضرت به عنوان «وَجه الله» می نماییم. و می گویی: «اَیْنَ وَجْهُ اللهِ الَّذی اِلَیْهِ یَتَوَجَّهُ الْاَوْلِیاء».

مسلّم «اَینَ، اَینَ» یعنی؛ کو، کوهای ما بی جواب نخواهد ماند و خود این کو، کو، گفتن های ما إن شاءالله موجب توجه جامعه ما به سوی آن حضرت خواهد شد. گفت:

بس بگفتم کو وصال و کو نجاح

برد این کوکو مرا در کوی او

از لب اقبال و دولت بوسه یافت

این لبان خشک مدحت گوی او

شادبخشی که غم او قوت اوست

پهلوانی کوفتد پهلوی او

جست و جویی در دلم انداخت او

تا ز جستجو روم در جوی او

خاک را هایی و هویی کی بدی

گر نبودی جذبِ های و هوی او[75]

«اَیْنَ السَّبَبُ الْمُتَّصِلُ بَیْنَ الْاَرْضِ وَ السَّماء»

كجاست آن کس که وسیلة اتصال بین زمین و آسمان است؟

قال الصادقu: «نَحْنُ السَّبَبُ بَینَکُمْ وَ بَینَ اللهِ عزّوجل»[76] ماییم سبب و طریقِ بین شما و خدایU .

ما معتقدیم بین خداوند و سایر موجودات باید انسان کاملی واسطه قرار داشته باشد تا به عنوان صادره اول در مقام جامع جمیع کمالات الهی قرار گیرد. مگر در راستای همین معارف نیست که در زیارت جامعه خطاب به ائمهh عرضه می داریم: «بِکُمْ فَتَحَ اللهُ وَ بِکُمْ یَخْتِم ...» به واسطه وجود شما خدا باب فیوضات و خیرات را می گشاید و به وسیله شما آن را به انتها می رساند؟ که اشاره به همین مقام واسطه فیضی ائمه معصومینh دارد.

شاید برای اُنس با این فراز از دعا یك عمر تلاش نیاز است. مستحضر باشید که وقتی مردم گرفتار زمین شدند و از سبب هایی که آن ها را به آسمان معنویت وصل می نمود غافل گشتند، متأسفانه عده ای شعار «هیچ چیز مقدّس نیست»[77] سر می دهند و به واقع این شعار در بین مردمِ بریده از آسمان معنا پیدا می كند. آری! وقتی ما از آسمان منقطع شدیم واقعاً هیچ چیز مقدّس نیست؛ ولی باید پرسید چه شده است که دیگر هیچ چیز مقدّس نیست، و همه مقدّسات مرده است؟ چرا فضای جامعه طوری بشود كه كسی بیاید بگوید هیچ چیز مقدّس نیست؟ آیا وقتی مردم گرفتار زمین شدند و شعار هیچ چیز مقدّس نیست معنا پیدا كرد ما هم باید به شعار هیچ چیز مقدّس نیست تن دهیم، یا ببینیم چه شده است كه همه چیز زمینی و غیر مقدّس شده است و چرا آن شرایطی كه زمین را به آسمانِ قدس وصل می كند و همه چیز مقدّس می شود، از بین رفته است؟

«آن کسی كه در زمان غیبت، منتظِرِ تجلی و ظهور سبب متصل بین آسمان و زمین در مناسبات بشری نیست و فرهنگ ظلمات آخرالزمان را پذیرفته است، حتماً از نامقدّسی وضع موجود جهان نگران نیست و بدون آن که خودش بداند، گرفتار جاهلیت دوران است. آری! گرفتار جاهلیت دورانی كه دیگر هیچ چیز مقدس نیست.»

آیا شما نمی خواهید تمام مناسباتتان قدسی گردد، به طوری که درس خواندن، و سیاست و حكومت و اقتصادتان، بیداری و خوابتان، همه و همه راه ارتباط با عالَم قدس باشد؟ اگر چنین زندگی مقدسی را می خواهید، باید زندگی زمینی تان به آسمان معنویت وصل شود و این امر با به صحنه آمدن واسطه فیض هستی یعنی حضرت صاحب الامرg ممكن می شود. این است كه حتماً باید یكی از اهداف و تمنّاهای بزرگ ما این باشد كه از خدا بخواهیم: «اَیْنَ السَّبَبُ الْمُتَّصِلُ بَیْنَ الْاَرْضِ وَ السَّماءِ» یعنی؛ چشممان به كسی باشد كه زندگی زمینی را از نامقدّسی در می آورد و به عالم قدس متصل می كند. تا او كه واسطه فیض بین خدا و بندگان است در صحنه زندگی فردی و اجتماعی و سیاسی و اقتصادی، تصمیم گیرنده باشد.[78] در آن شرایط است كه تمام مناسبات زندگی انسانی با نور وِلایت آن حضرت، نورانی و مقدس می شود.

«باید به فرهنگی فكر كرد كه جبهه سیاه نامقدس و شیطانی شده وضع موجود را فتح كند و پرچم های هدایت به سوی قدسی شدن را برافراشته سازد.»

فرهنگ غرب متوجه شد که انقلاب اسلامی به دلیل رویکرد ویژه اش به «عالم غیب و غیب عالم» آن تمدن را نشانه رفته است و لذا با شعار هیچ چیز مقدس نیست در جبهه فرهنگی، حمله خود را شروع کرد و تنها راه مقابله با آن فرهنگ، توجه به معنویت بزرگ عالم هستی یعنی وجود مقدس حضرت صاحب الامرg است. هرچه قداست های حقیقی جدّی تر گرفته شود، خطر دشمن راحت تر مرتفع می گردد و ظهور نهایی نزدیک تر می گردد. عمده آن است که هرگز نظرها از آن «السَّبَبُ الْمُتَّصِلُ بَیْنَ الْاَرْضِ وَ السَّماءِ» برداشته نشود که او خود به خود فرهنگِ خود را به همراه خواهد آورد.

در شرایطی که وجود مقدس بقیه الله الاعظمg مدیریت جهان را به عهده بگیرند و عالم صغیر و عالم کبیر هماهنگ شوند، روابط قلبی و حضوری جان انسان ها را تغذیه می کند، چون کسی در صحنه مدیریت جهان فعّال است که نماد کامل شعور حضوری و قلبی است.

امام خمینی«رحمه الله علیه» در کتاب «مصباح الهدایه الی الخلافه و والولایة» در رابطه با مقام واسطه فیض بودن حضرت ولی الله الاعظمg در سی و سومین مصباح می فرمایند: - از آن جایی که هر اسمی لازمی را اقتضا می کند - نخستین اسمی که اقتضای لازم کرد «اسم اعظم الله» بود که ربّ عین ثابت محمدی در نشئه علمی بود. پس عین ثابته انسان کامل نخستین ظهور در نشئه اعیان ثابته بوده و به واسطة حبّ ذاتی که در حضرت الوهی بود عین ثابت انسان کامل سرسلسله کلیدهای خزائن الهی و گنجینه های پنهانی گردید». سپس در مصباح سی و چهارم می فرماید: «ظهور سایر لوازم اسمائیه در حضرت اعیان به توسط عین ثابت انسان ظهور می یابد، همان طور که ظهور ارباب آن اسماء در حضرت اسمائیه به توسط ربّ انسان کامل یعنی اسم الله اعظم بود. پس این عین ثابت را نیز بر همه اعیان خلافت هست و در همه مراتب اعیان نفوذ دارد و بر همه مقامات اعیان ثابته نزول کرده است، پس عین ثابت انسان در صورت های اعیان ثابته ظهور نموده و در حقیقتِ آن ها ساری است و در منازلشان نازل است. و ظهورالاعیان پیرو ظهور عین ثابت انسان است، هر کدام حسب مقامشان، از محیط بودن و محاط بودن و اوّلیت و آخریت، حسب آنچه ارباب شهود به آن رسیده اند، و از حدّ نوشتن در کتاب ها بیرون است».

ملاحظه فرمودید که مسئله واسطه فیض بودن انسان کامل و معارف مربوط به آن معارف بسیار عمیق و دقیقی است که حکایت از حضور انسان کامل در اولین صدور از خالق متعال تا نازل ترین صدور دارد و تمام عالم در منظر و مرآی وجود مقدس آن ذات معنی و وجود پیدا کرده اند و او در عالم تجلی کرده و عالم از ریزترین تا بزرگ ترین، همه و همه به نحوی ظهور و تجلی آن مقام است. که بحث در مورد آن به درازا خواهد کشید.

آنچه نباید از آن غفلت شود جمع بین دو مقام از مقامات ائمه دینh است. که یکی مقام عادی و جنبه بشری آن عزیزان است که سعی دارند چون بقیه افراد بشر زندگی کنند و یک مقام هم مقامی است که بهترین تعبیر برای آن مقام «واسطه فیض» بودن آن هاست و تفاوت این دو مقام موجب شده که بعضی از شیعیان نتوانند آن طور که شایسته است موضوع واسطه فیض بودن آن ذوات مقدسه را بشناسند. در این راستا شیخ كلینی در اصول کافی آورده كه سدیر گفت: « من و ابوبصیر و یحیی بزّاز و ... در مجلس حضرت صادقu بودیم، ناگهان آن حضرت با حال غضب در مجلس وارد شدند و چون در جای خود قرار گرفتند، گفتند: عجیب است از گروهی كه گمان می كنند ما علم غیب داریم «قال: یا عَجباً لِاَقوامٍ یَزْعُمُون اَنّا نَعْلَمُ الْغَیْب، لا یَعْلَمُ الْغَیْبَ اِلاَّ اللهُ عَزّوجل»[79] جز خدا كسی عالم به غیب نیست، من قصد داشتم كه كنیز خود را با زدن ادب كنم از دست من فرار كرد و من ندانستم در كدام یك از اطاق های خانه مخفی شده است! سدیر می گوید: چون حضرت برخاستند و به طرف منزل رفتند من و ابوبصیر و میسّر به منزل آن حضرت رفتیم و عرض كردیم: فدایت شوم ما امروز در باره آن كنیز از شما شنیدیم كه چنین و چنان فرمودید و ما نمی خواهیم به شما نسبت علم غیب دهیم، ولیكن ما می دانیم كه حقاً شما علوم بسیار فراوانی دارید!

حضرت فرمودند: ای سَدیر آیا قرآن می خوانی؟ عرض كردم بلی. فرمودند: هیچ این آیه را خوانده ای كه «قال الَّذی عِنْدَهُ علمٌ مِنَ الْكِتاب اَنا اتیكَ بِه قَبْلَ اَنْ یَرْتَدَّ اِلَیْكَ طَرْفك»[80] عرض كردم « آری كه حضرت سلیمان به اطرافیان فرمود كدام یك تخت بلقیس را برای من می آورید؟ «قالَ عِفْریتٌ مِنَ الْجِنّ اَنَا آتیك بِه قَبْلَ اَنْ تَقُومَ مِنْ مَقامِكَ وَ اِنّی علیه لَقَویٌ اَمینٌ» عفریتی كه از طایفه جن بود گفت: قبل از اینكه از جایت بلند شوی می آورم، «قالَ الَّذی عِنْدَهُ علمٌ مِنَ الْكِتاب اَنا آتیك بِه قَبْلَ اَنْ یَرْتَدَّ اِلَیْكَ طَرْفُك» و عاصف بن برخیا از مبادی دیگری عمل كرد. حضرت فرمودند: آیا دانستی كه او چقدر از كتاب الهی علم دارد؟ عرض كردم شما برای من بیان بفرمایید. حضرت فرمودند: به اندازه یك قطره نسبت به اقیانوس ، به این مقدار آصف بن برخیا از كتاب الهی علم داشت… ای سَدیر آیا در كتاب خدا این آیه را یافته ای كه می فرماید: «… قُل كَفی بالله شَهیداً بینی و بینَكُمْ وَ مَنْ عندهُ علم الْكِتاب»[81] ای پیامبر! بگو کافی است این که خدا شهادت می دهد به رسالت من و آن کسی که «علمِ کتاب» نزد اوست. سدیر گفت: بلی این آیه را هم خوانده ام. حضرت فرمودند: آیا کسی که تمام کتاب را می داند با فهم تر است یا کسی که بعضی از آن را می داند؟ عرض کردم؛ بلکه کسی که تمام علم کتاب را می داند. آنگاه حضرت با دست خود اشاره به سینه شان نمودند و فرمودند: به خدا سوگند «علم کتاب» نزد ماست، به خدا سوگند «علم کتاب» نزد ماست، امام از طریق این آیه ما را متوجه مقام خود نمودند. [82]

پس معلوم است از آن جهت كه امام اند و واسطه فیض، مقام شان فوق جبرائیل و میكائیل است، و از آن جهت كه می خواهند به صورت عادی زندگی كنند و علمی را از خدا طلب نمی كنند، مسئله پنهان بودن محل كنیز برای آن حضرت مطرح است. عمده آن است كه متوجه شویم امام(ع) علم ذاتی را می خواهند از خود نفی كنند. لذا است كه آن را مربوط به خدا می دانند ولی نفی آن علم بدین معنی نیست كه هر علمی را امام بخواهد خداوند به ایشان ارزانی ننماید.

در راستای موضوع واسطه فیض بودن پیامبرf و ائمه معصومینh رسول اللهf فرمودند:

«اول چیزی که خداوند خلق نمود نور من است که از نور خودش بیرون آورد و از جلال عظمتش جدا نمود. سپس شروع کرد که حول قدرت طواف کند تا این که در طول هشتادهزارسال به جلال عظمت رسید و سپس از روی تعظیم به خدا سجده نمود. پس از آن خداوند نور علیu را از آن جدا نمود، پس نور من پیوسته عظمت را فرا گرفته بود و نور علی(ع) قدرت را. سپس خداوند عرش و لوح و خورشید و روشنایی روز و نور دیدگان و عقل و معرفت و دیده بندگان و گوش ها و قلب هایشان را از نور من خلق نمود، در حالی که نور من از نور او جدا شده بود. پس ماییم آن گروه اول و ماییم آن دسته آخر و ماییم آن پیش گرفتگان و ماییم آن تسبیح کنندگان و ماییم آن شفاعت کنندگان و ماییم کلمة خدا و ماییم خاصّان خدا و ماییم دوستان خدا و ماییم وجه خداوند و ماییم جنب خدا و یمین خداوند و ماییم امینان خداوند و ماییم مخزن های وحی خداوند و ماییم حجاب و واسطه غیب خداوند و ماییم معدن تنزیل و معنی تأویل و در خانه های ما جبرئیل فرود آمد و ماییم مکان های حلول قدس خدا و ماییم چراغ های حکمت و ماییم کلیدهای رحمت و ماییم چشمه های نعمت و ماییم شرف امت و ماییم سروران پیشوایان و ماییم صاحبان سرّ خدا در روزگار و صالحین زمان و ماییم سرور بندگان و ماییم نگهدارندگان سرزمین ها و ماییم مایه بی نیازی خلق و سرپرستان و حامیان و سیراب کنندگان و امیران راه نجات. و ماییم آن راه و آن سلسبیل و ماییم آن مسیر پایدار و آن راه مستقیم، هرکس به ما ایمان آورد به خدا ایمان آورده و هرکس ما را ردّ کند خدا را ردّ نموده. و آن کس که به ما شک کند در خدا شک کرده و هرکس ما را بشناسد خدا را شناخته و هر آن کس از ما روی گرداند از خدا روی گردانده و هرکس ما را اطاعت کند خدا را اطاعت کرده. و ماییم آن وسیله به سوی خدا و آن عامل اتصال به رضوان الهی. و آن عصمت و خلافت و هدایت از آن ما است و در ما است نبوت و ولایت و امامت و ماییم معدن حکمت و درِ رحمت و شجره عصمت و ماییم کلمه تقوی والْمَثَلُ الْأعْلَی و حجت عظمی و ریسمان مورد اعتمادی که هرکس بدان چنگ زند نجات یابد».[83]

چنانچه ملاحظه می فرمایید؛ رسول خداf با صراحت كامل، جایگاه واسطه فیض عالم را روشن نمودند.

و درهمین راستا امام رضا(ع) از پدران بزرگوار خود و آن ها از امیرالمؤمنینh نقل می فرمایند که؛ رسول خداf فرمود:

«خداوند هیچ خلقی را افضل و اکرم از من نزد خود خلق نکرد. علی(ع) عرض کرد؛ ای رسول خدا! تو افضلی یا جبرائیل؟ پس حضرت فرمود: ای علی! خداوند تبارک و تعالی برتری داد انبیاء خود را بر ملائکه مقرب و مرا بر همه رسولان برتری عطا نمود و بعد از من برتری از آنِ تو و امامان بعد از تو است و همانا ملائکه قطعاً خدمتگذاران ما و خدمتگذاران دوستداران ما هستند. ای علی! آن هایی که حاملان عرش و آن هایی که اطراف عرش در حال تسبیح و حمد پروردگارشان هستند، ... و پیوسته استغفار می نمایند، آن هایی اند که به ولایت ما ایمان آورده اند. ای علی! اگر ما نبودیم، نه آدم خلق می شد و نه حوّا و نه بهشت و آتش و آسمان و زمینی، پس چطور ما برتر از ملائکه نباشیم در حالی که ما از آن ها در معرفت پروردگارمان و تسبیح او و تهلیل و تقدیسش پیشی گرفته ایم، چرا که اول چیزی که خدا خلق نمود ارواح ما است، پس ما را به یگانه نامیدن و ستودنش گویا نمود و پس از مدتی ملائکه را خلق نمود، پس چون ارواح ما را یک نور واحد دیدند، امرمان را عظیم شمردند. پس ما خدا را تسبیح کردیم تا ملائکه بدانند که ما خلق خدا و مخلوق اوییم و حضرتش از صفات ما منزّه است. سپس ملائکه هم خدا را به تسبیح ما تسبیح نمودند و از صفات ما منزّهش دانستند.

پس همین که بزرگی شأن ما را دیدند، ما تهلیل کردیم تا ملائکه بدانند که خدایی جز خدای یگانه نیست و ما بندگانیم و نه خدایانی که واجب است همراه با حضرت حق و یا در مرحله ای پایین تر از او پرستش شویم. پس آن ها «لا اله إلاّ الله» گفتند. پس همین که بزرگی مقاممان را مشاهده نمودند، ما به بزرگی خدا اقرار کردیم تا ملائکه بدانند خدا بزرگ تر از آن است که به بزرگی مقام نایل شود مگر به مقام خویش. پس همین که دیدند آنچه را که خدا از عزّت و قوت برای ما قرار داده، گفتیم: «لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلاّ بِاللَّهِ» تا بدانند که قدرت و قوتی برای ما نیست مگر به او. سپس چون آنچه خدا به وسیله آن بر ما نعمت گمارد و آن وجوب اطاعتی که برای ما قرار داده را دیدند، گفتیم: «الحمدلله»، پس آن ها به وسیله ما به شناخت توحید خدا و تسبیح و تهلیل و تحمید و تمجید او هدایت شدند. سپس خداوند آدم را خلق نمود و مارا در صلب او به ودیعت قرار داد و به ملائکه دستور داد تا به خاطر بزرگداشت و تکریم ما به او سجده نمایند و سجده آن ها از روی عبودیت خدا و به جهت اکرام و اطاعت از آدم به خاطر وجود ما در صلب او بود، پس چگونه برتر از ملائکه نیستیم و حال آن که همه ملائکه بر آدم سجده نمودند. در آن هنگام که من به آسمان عروج داده شدم جبرئیل اذان گفت در حالی که دو به دو بودیم و اقامه گفت در حالی که دو به دو بودیم. سپس گفت: جلو بیا ای محمد، پس گفتم: بر تو مقدم شوم؟ گفت: بله چرا که خدای تبارک و تعالی انبیائش را بر همه ملائکه اش برتری داده و تو را برتری خاص بخشیده. پس بر آن ها مقدم شدم و همراهشان نماز خواندم و البته این فخری نیست. پس چون به حجاب های نور رسیدم، جبرئیل به من گفت: پیش برو ای محمد، و خودْ از من عقب افتاد. به او گفتم ای جبرئیل در این چنین موضعی از من جدا می شوی؟ پس گفت: ای محمد! پایان محدوده ای که خداوندU مرا در آن قرار داده تا این جاست، پس اگر از این حد پا فرانهم بال هایم به خاطر تجاوز از حدود پروردگارم خواهد سوخت.

پس من آنچنان در نور انداخته شدم تا رسیدم به آن علوّ مُلکی که خدا می خواست، پس ندا آمد ای محمدf! گفتم؛ لبیک ای پروردگار من، تو متعالی و با برکت هستی. ندا آمد ای محمدf! تو عبد من و من پروردگار توام، پس فقط مرا عبادت کن و تنها بر من توکل نما، چرا که تو نور من در بندگانم و فرستاده ام در نزدم و حجت من در مخلوقاتم هستی. فقط برای تو و برای آن که از تو تبعیت نماید بهشت خود را خلق نمودم و آتش خود را تنها برای مخالفان تو آفریدم و کرامت خویش را برای اوصیائت بر خود واجب نمودم و ثوابم را برای شیعیانشان بر خویش فرض کردم. پس گفتم: پروردگارا! اوصیاء و جانشینان من چه کسانی هستند؟ پس ندا آمد ای محمدf! نام اوصیاء و جانشینان تو بر ساق عرش نگاشته شده. پس نگاه کردم (درحالی که مقابل پروردگار بودم) به ساق عرش و دوازده نور را دیدم که در هر نور خطی سبز بود که بر آن اسم جانشینی از جانشینان من نگاشته شده بود. اول آن ها علی بن ابیطالب و آخرشان مهدیh امتم بود. پس گفتم: اینانند جانشینان بعد از من؟ پس ندا آمد ای محمد! ایشان اولیاء من و اوصیاء و اصفیاء و حجت های من بعد از تو برای خلق هستند و ایشان جانشینان و خلفاء تو و بهترین مخلوقین بعد از تو هستند. قسم به عزّت و جلالم که حتماً دین خود را به وسیله این ها ظاهر خواهم کرد و کلمه خویش را به دست ایشان بلند می نمایم و هر آینه زمین را به دست آخرین آن ها از دشمنانم پاک می نمایم و او را بر شرق و غرب زمین تمکن و سیطره خواهم داد و برای او بادها را مسخر نموده و ابرهای سخت را فرمان بردار او می کنم و اسباب را برای او نرم و آسان قرار می دهم و با لشکریانم یاریش می نمایم و به وسیله ملائکه ام به او مدد می رسانم تا این که دعوتم فراگیر گشته و خلق بر توحید اجتماع کنند. سپس ملکش را قطعاً پایدار کرده و روزگار را تا روز قیامت به دست اولیاء خود دست به دست می گردانم.[84]

چنانچه ملاحظه می فرمایید در این روایات و امثال آن پیامبر خداf و ائمه معصومینh می خواهند ما را متوجه مقام حقیقی خود بکنند که مقامی است فوق ملائکه مقرب و باید متوجه بود که از این جهت آن ذوات مقدسه دیگر یک حقیقت اند که وقتی آن حقیقت تجلی کند در شخص نبی و ولی تجلی می نماید و باید متوجه آن حقیقت بود تا بتوان این نوع روایات را تصدیق نمود و از آن بهره گرفت. این مقام غیر از آن مقامی است که نظر به خود می کنند و اقرار می نمایند، «أنَا اَقَلُّ الْاَقَلّین و أذَلُّ الْاَذَلّین».[85]

امیدوارم با توجه به این دو حدیث طولانی كه نقل آن گذشت معنی و جایگاه واسطة فیض برای عزیزان تا حدّی روشن شده باشد و با تمام امید از خدا تقاضا كنیم «اَیْنَ السَّبَبُ الْمُتَّصِلُ بَیْنَ الْاَرْضِ وَ السَّماء»، و پس از آن از خدا تقاضا كنیم.

«اَیْنَ صاحِبُ یَوْمِ الْفَتْحِ وَ نَاشِرُ رَایَةِ الْهُدی».

كجاست صاحب روز فتح و روز آزادی از ظلمات گمراهی و روز برافرازنده پرچم هدایت به سوی آنچه باید باشد.[86]

همین كه می گویید: «اَیْنَ» به معنی کجا است، می رساند که الآن آنچه باید باشد نیست ولی در جستجوی آن هستی، چون امكان شدن آن وجود دارد.

«سال هاست برای پوساندن ما در وضع موجودِ زندگی حیوانی، به ما گفته اند كه باید حالت متوقّع و انتظارِ وضع برتر، نداشته باشید، چون خواستند ما كسانی را بپذیریم كه حجاب حقیقت اند.»

از روزی كه درِ خانه اهل البیت را بستند، حاكمان روم و حاكمان بغداد همه یك پیشنهاد داشتند و آن این كه ما را بپذیرید و به دور ما بگردید و اگر هم باید انتظار چیزی را بكشید انتظارتان همین باشد كه ما زندگی حیوانی شما را رونق بیشتر ببخشیم و بس. نهایتاً ما را به لذت دنیا مشغول می كنند تا از هدایت و فتح حقایق غیبی دم نزنیم. ولی هدایتگران معصوم به ما آموختند كه بگویید: «اَیْنَ صاحِبُ یَوْمِ الْفَتْحِ وَ نَاشِرُ رَایَةِ الْهُدی» این جمله یعنی این كه وقتی كسانی ما را به پاسداری فرهنگ ستم مشغول كرده اند و ما را نگهبان زندگی سیاهِ زمینی خود نمود ه اند، روح بیدار انسان فرهیخته در یك بیدار باش، بر خلاف همه این القائات، ندا سر می دهد كه چه نشسته اید؟ به افق برتر و اصیل و پاك و به صاحب روز پیروزی حق بر باطل، چشم بدوزید و بگویید:

«أَیْنَ مُؤَلِّفُ شَمْلِ الصَّلاحِ وَ الرِّضَا»

كجاست آن كس كه پریشانی های خلق را اصلاح می کند و دل ها را خشنود می سازد.

«اَیْنَ الطّالِبُ بِذُحُوْلِ الْاَنْبِیاءِ وَ اَبْناءِ الْاَنْبِیا»؛

كجاست آن كس كه ظلم و ستمِ امت بر پیغمبران و اولاد پیامبران را دادخواهی می كند.

معنی اصلی و فلسفه وجودی امامg در این قسمت به خوبی نهفته است: می گویی كجاست اصلاح كننده امور امت و خواهان انتقام انبیاء و فرزندان انبیاء؟ انبیاء آمدند و در مزرعه حیات بشر بذرهای هدایت پاشیدند، ولی موفق به خوشه چینی نهایی نشدند. و عموماً در راه تحقق فرهنگ توحید شهید گشتند ولی راه خود را منقطع نمی دانستند، و موحدان تاریخ منتظر بودند تا انتقام گیرنده خون های ریخته شده آن ها به صحنه بیاید و انتقامشان را بگیرد. آیا گمان كرده اید سیر تاریخیِ حضور انبیاء، یك حركت كور و بی ثمر بود؟ آیا این عالی ترین فیض خدا بر بشریت، یعنی حضور انبیاء در لحظه لحظه تاریخ بشر، یك حادثه گذشتنی است و یا یك حضور دائمی است كه صورت نهایی دارد؟ یك درخت در عین حالی كه رشد می كند خبر از این می دهد كه من تا رسیدن به میوه هنوز جا دارم كه حركت كنم. انبیا یك لحظه ما را تنها نگذاشتند زیرا آن ها ادامه فیض خدا بر بستر زندگی زمینی بشر بودند. در زندگی باید به صورت و افق نهایی نگریست و امروز هم اگر پیامبراسلامf زنده بودند به حضرت مهدیg می نگریستند. پیامبرf فرمودند: «وَالَّذی بَعَثَنی بِالْحَقِّ بَشیراً، لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنیا اِلّا یَوْمٌ واحدٌ لَأطالَ الله ذالِكَ الْیَوم حَتّی یَخْرُجَ فیهِ وَلَدی الْمَهدی» قسم به خدایی كه مرا مبعوث كرد تا از خوبی ها خبر بدهم اگر از دنیا نمانده باشد مگر یك روز، خدا آنقدر آن روز را طولانی می كند تا این كه مهدی كه فرزند من است، ظهوركند. «فَیَنْزِلَ روحُ اللهِ عیسَی بنُ مَریَمُ فَیُصَلّی خَلْفَهُ» عیسی بن مریم«علیهماالسلام» نازل می شود از آسمان و پشت سر فرزندم نماز می خواند، «وَتُشْرِقُ الْاَرضُ بِنورِ رَبِّها». زمین به نور ربش نورانی می شود. «وَ یَبْلُغُ سُلطانُهُ الْمَشرِقَ وَ الْمَغْرِبَ» حاكمیت فرزندم كه حاكمیت اسلام نهایی است، مشرق و مغرب را فرا می گیرد. [87]

اگر در روایاتی كه از طریق ائمه معصومینh به ما رسیده است دقت كنیم می بینیم كه همه انبیاء و اولیاء به ظهور نهایت حركت توحیدی خود نظر دارند.

حضرت امیرالمؤمنین(ع) می فرمایند: «قائم ما كه بیاید»،[88] حضرت امام صادق(ع) می فرمایند: «قائم ما كه بیاید».[89] همه پیامبران می فرمایند: «مهدی ما كه بیاید».... پس زحمات همة انبیاء و اولیاء به صورت نهایی و کاملِ آن با ظهور حضرت مهدیg به ثمر خواهد رسید.

نگاه به نهایی ترین مرحله تاریخ، شرط صحیح نگاه كردن به پرتو ربوبیت و هدایت خدا در همه تاریخ است.

آیا نباید منتظر برآیند كارهای انبیاء و اولیا بود؟ آیا خون حسین(ع) و اصحاب بزرگ او به عنوان یك درخشش بزرگ فرهنگ هدایت گر، در انتهای تاریخ، خود را به نمایش نخواهد گذاشت؟ مگر یك مادر برای تولد فرزندش نباید صبر كند تا آن فرزند آماده تولد گردد؟ مگر نه این است كه او بعد از نُه ماه، فرزند به دنیا می آورد؟ مگر مادرِ روزگار در حیات دائمی خود اجازه می دهد كه نطفه هایی كه بهترین بندگان خدا یعنی پیامبران و اولیاء معصومینh در زمین آن كاشته اند بی ثمر بماند؟ نگاه كن به واقعی ترین صحنه تاریخ یعنی به مهدی موعودg روحی لِتراب مقدمه الفداء، و بگو:

«اَیْنَ الطّالِبُ بِدَمِ الْمَقْتولِ بِكَرْبَلا»

كجاست آن كس كه انتقام خون های ریخته شده در كربلا را خواهد گرفت.

این یك اعتقاد بزرگ توحیدی است كه خون شهدای كربلا منشأ ظهور حضرت مهدیg می شود و آن حضرت انتقام آن خون ها را از فرهنگی كه به قتل حسین(ع) و اصحاب او مبادرت ورزید می گیرد. اگر نتوانیم این نكته را به خوبی در عقیده خود جای دهیم، یا خدا را نمی شناسیم، یا امام حسین(ع) را، یا حضرت حجتg را. امام حسینu خوب می داند این خونی كه در كربلا برزمین ریخت در ثمره نهایی تاریخی خود غوغا می كند؛ حسینu قدر اعتقاد توحیدی خود را می داند و به همین جهت خون ها را به آسمان می پاشید و راوی می گوید: به خدا قسم یك قطره از آن خون هایی كه به آسمان پاشید به زمین برنگشت. یعنی این خون ها، اصلاً زمینی نیست كه پس از مدتی فراموش شود، بلكه منشأ تحولی بزرگ خواهد شد و زمینه ظهور حجت خدا را فراهم می كند و لذا بر اساس همین عقیده می گویی: كجاست آن گوهر نتیجه كار همه انبیاء و اولیاء كه عملاً خون های شهدای كربلا را به ثمر خواهد رسانید؟

در مورد آیه 33 سوره إسراء که خداوند می فرماید: «... وَمَن قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیِّهِ سُلْطَانًا فَلاَ یُسْرِف فِّی الْقَتْلِ إِنَّهُ كَانَ مَنْصُورًا»؛ کسی که مظلومانه کشته شود، ما برای ولیّ او امکان قصاص قرار دادیم، پس در خون ریزی زیاده روی نکنید و البته او مورد نصرت و یاری است. حضرت امام باقر(ع) فرمودند: «مصداق آن مظلوم در آیه، حسین(ع) است و ماییم ولی خون او، و چون قائم ما قیام کند خون بهای او را طلب می کند، و می کشد تا آن که گفته می شود او در قتل اسراف می کند، مقتول، حسین(ع) است و ولی او، قائمg است و اسراف در قتل، آن است که غیر قاتل کشته شود، و «اِنَّه منصوراً» یعنی دنیا به سر نیاید تا این که شخصی از آلِ رسول خداh قیام کند و بر دشمنان پیروز شود و زمین را از قسط و عدل پر کند، همچنان که از ظلم و جور پر شده باشد».[90]

این روایت می رساند که با فرهنگی که مقابل فرهنگ توحیدی حسین(ع) است، حتماً مقابله می شود و هرکس و هر تعداد که در آن فکر و فرهنگ جای گرفته باشند، کشته می شوند، تا روح عدالت و معنویت دوباره مورد تهدید ظالمان قرار نگیرد و این منطقی ترین انتظاری است که باید از نتیجه کار اولیاء و انبیاء داشت و مسلم فرهنگ مهدیg با پیروزی کامل به صحنه می آید تا زحمات موحّدان تاریخ به ثمر بنشیند. به همین جهت یکی از القاب آن حضرت «المنتقم»[91] است و شعار اصحاب آن حضرت «یا لَثاراتِ الْحسین» است.[92]

امام حسین(ع) به فرزندشان حضرت سجاد(ع) می فرمایند: «سوگند به خدا که خون من از جوشش باز نمی ایستد تا این که خداوند مهدی(ع) را برانگیزد، آن حضرت به انتقام خون من از منافقانِ فاسقِ کافر، هفتادهزار نفر را می کشد.[93]

«أَیْنَ الْمَنْصُورُ عَلَی مَنِ اعْتَدَی عَلَیْهِ وَ افْتَرَی»

كجاست آن كه خداوند او را بر معتدیان و مفتریان و ستمكارانش پیروز و منصور می گرداند.

معنی پیروزی نهایی نیز به همین معنی است که بالاخره معادله حاکمیت حق پس از تلاش تاریخی جبهه باطل به دست قائم آل محمدg محقق می شود. دیگر دروغ پردازی و افتراء تأثیر خود را از دست می دهد، زمان اغفال بشریت به سر می آید و به خوبی متوجه می شوند که باید فرهنگ غدیر به صحنه بیاید و امام معصومg مدیریت مناسبات بشری را به عهده گیرد. عاقلانه ترین تجزیه و تحلیل تاریخی همین است که متوجه به نتیجه رسیدن معادله حق علیه باطل باشیم تا در همین امروزمان درست فکر کنیم و درست زندگی نماییم.

«أَیْنَ الْمُضْطَرُّ الَّذِی یُجَابُ إِذَا دَعَا»

كجاست آن مضطری كه وقتی با دعایش خدا را بخواند اجابت شود.

مأموریت حضرت مهدیg آنچنان بزرگ است که نه تنها او، بلکه همه پیامبرانh در انجام آن مأموریت، مضطرّ خواهند بود. کدام اضطرار از آن بیشتر که آن حضرت ببینند سراسر جهان را فرهنگ کفر به نفع خود مصادره کرده و مانع حاکمیت قرآن شده است.

به همین جهت از امام صادق uداریم: «أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَكْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُكُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِیلًا ما تَذَكَّرُونَ»، در مورد مهدی از آل محمد نازل شده است، به خدا سوگند مضطر اوست. و لذا می فرمایند:

«إنَّ الْقائمَ إذا خَرَج، دَخَلَ الْمَسْجِدَ الْحَرام فَیَسْتَقْبِلُ الْكَعْبةَ وَ یَجْعَلُ ظَهْرَه إلی الْمَقام، ثُمَّ یُصَلّی رَكْعَتین ثُمَّ یَقُوم، فَیَقُول: یا أیُّهَا النّاس أنَا أوْلَی النّاسِ بِآدَمَ، یا أیُّهَا النّاسُ أنَا أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ، یا أیُّهَا النّاس أنَا أوْلَی النّاسِ بإسماعیلَ، یا أیُّهَا النّاس أنَا أولَی النّاس بِمُحَمَّدf. ثُمَّ یَرْفَعُ یَدَیْهِ إلَی السَّماء فَیَدْعُو وَ یَتَضَرَّعُ حَتّی یَقَعَ عَلی وَجْهِهِ، وَ هُوَ قَوْلُه عَزَّوَ جَلَّ «أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَكْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُكُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِیلًا ما تَذَكَّرُونَ».[94]

چون حضرت قائمg قیام کند، وارد مسجدالحرام می شود و رو به کعبه نموده و پشت به مقام کرده دو رکعت نماز می خواند، سپس می ایستد و می گوید: ای مردم من نزدیک ترین شخص به آدم و ابراهیم و اسماعیل و محمد هستم. سپس دست های خود را به آسمان بلند می کند و دعا و تضرع می نماید و به سجده می رود و آن حضرت مصداق همان سخن خدایU است که فرمود: «أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَكْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُكُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِیلًا ما تَذَكَّرُونَ»[95] آیا جز خدا کسی هست که دعای مضطر را هنگامی که دعا می کند، برآورده سازد و بدی ها را مرتفع سازد و شما را خلفاء و حاکمان زمین قرار دهد، آیا خدایی جز الله هست، چه اندازه کم اند آن هایی که متذکر این نکته باشند.[96]

در این فراز با توجه به چنین معارفی که از معصوم صادر شده می گویی کجاست آن مضطرّی که چون به وقتش دعا کند، دعایش مستجاب می شود و برای به بلوغ کشاندن تاریخِ هدایت به صحنه می آید.

أَیْنَ صَدْرُ الْخَلائِقِ ذُو الْبِرِّ وَ التَّقْوَی أَیْنَ ابْنُ النَّبِیِّ الْمُصْطَفَی وَ ابْنُ عَلِیٍّ الْمُرْتَضَی وَ ابْنُ خَدِیجَةَ الْغَرَّاءِ وَ ابْنُ فَاطِمَةَ الْكُبْرَی»

كجاست آن امام قائم و صدر نشین عالم و اهل نیكوكاری و تقوی. كجاست فرزند پیغمبر، محمد مصطفیf و فرزند علی مرتضی(ع) و فرزند خدیجه بلند مقام و فرزند فاطمه بزرگ .

مگر می شود در بین آدمیان یک آدم با تمام جنبه های کمالِ آدمی نباشد؟ آیا جز این است که خالق آدمیان به آن صورت کمالی نوع بشر نظر کرده و بقیه را برای سیر به سوی آن صورت کمالی خلق نموده و هدایت کرده است؟ همچنان که انسان، قطب و مقصد نهایی دارد که آن انسان کامل(ع) است، جامعه و تاریخ بشری نیز نقطه نهایی دارد که در آن نقطه تاریخی کامل ترین نحوة اجتماع محقق می گردد و هم او که صدر خلایق بشر و صاحب نیکی ها و تقوا است، مدیریت جهان را به دست می گیرد و در آن حال است که عالم کبیر با عالم صغیر یگانه می شوند و وجه آرمانی خلقت با فعلیت کامل خود به نمایش می آید. وقتی عالم صغیر بر عالم کبیر احاطه کامل یابد، روح بر جسد احاطه یافته و هستی معنی حقیقی خود را یافته است، و لذا عالم کبیر نیز منتظر است تا خداوند روح خود را بر آن بدمد. آری! کمال عالَم به واسطه انسان کامل و با مدیریت او محقق می شود و از همین روی ظهور مهدیg هدف اصلی عالم هستی و رکن آن است و بدون ظهور او عالم به نتیجه نرسیده است و امکان ظهور رحمتِ جامع، عملی نمی گردد.

عنایت داشته باشید در این قسمت های از دعا چه سخنانی را بر زبان می رانید. در واقع با گفتن این جملات اظهار می دارید ما در بستر سنن جاری حضرت رب العالمین در حال انجام نقش خود هستیم و هیچ حركتی در این عالم سرگردان و بی حساب نیست و هركس در شرایط تاریخی خود می تواند از جنبه ظلمانی روزگارِ خود فاصله بگیرد و به جنبة مثبت و نورانی تاریخ خود بپیوندد و یك لحظه نظر خود را از نور نهایی برنگرداند.

آن كس كه غایت تاریخ را می شناسد و می فهمد كه عصاره كار همه انبیا و اولیا با ظهور انسانی كامل و رهبری بزرگ، در زمین محقق می گردد، دیگر به هیچ كار بی ریشه ای در زمین دل نمی بندد و همه كارها را براساس ظهور آن امام ارزیابی می كند و خود را هرگز از زنجیره جهت دارِ كار حضرت آدم(ع) تا حضرت مهدیg خارج نمی كند و خارج نمی پندارد.

امروز ما در كجای تاریخ هستیم؟ مگر ما در دل یك زنجیره ای نیستیم كه به اراده خدا از آدم شروع شده است و دارد به انتهای خود می رسد؟ امروز ما زنده ایم به وجود فردایی كه میوه تاریخ است و هم اكنون داریم با آن فردا و در آن فردا زندگی می كنیم و خود را در چنین زنجیره ای احساس می نماییم.

در روایت از امام باقر(ع) داریم که:

«مَنْ مَاتَ وَ لَیْسَ لَهُ إمامٌ فَمَوْتُهُ مِیْتَةٌ جَاهِلِیَّةٌ وَ لا یُعْذَرُ النّاسُ حَتّی یَعْرِفُوا اِمامَهُم وَ مَنْ ماتَ وَ هُوَ عارِفٌ لِإمامِهِ، لا یَضُرُّهُ تَقَدُّمُ هذَا الْاَمْرِ أَوْ تَأَخُّرُهُ وَ مَنْ مَاتَ عَارِفًا لإمَامِهِ كانَ كَمَنْ هُوَ مَعَ الْقائِمِ فی فُسطاطِهِ«صلوات الله علیه وعلی آبائه»[97]

هركس بمیرد و برای او امامی نباشد به مرگ جاهلیت مرده است و هیچ عذری ندارد و هیچ چیز از او در عدم شناخت امام قبول نمی شود، و اگر كسی بمیرد و امام زمان خود را بشناسد جلو و عقب افتادن ظهور امام زمانg به او ضرر نمی زند و هرکس بمیرد و امام خود را شناخته باشد، مثل آن است که با حضرت قائمg در کنار او در زیر خیمه او زندگی کرده است. و نیز امام صادق(ع) می فرمایند: «مَنْ ماتَ مُنْتَظِراً لِهذَاالْاَمْرِ كانَ كَمَنْ كانَ مَعَ الْقائمِ فی فُسْطاطِهِ لابَلْ كانَ كَالضّارِبِ بَیْنَ یَدَیْ رسولِ اللهِ بِالسَّیْفِ»[98] هرکس در حال انتظار ظهور حضرت مهدی بمیرد، مثل آن است که در کنار حضرت قائم در زیر خیمه او زندگی کرده باشد، و نه، حتی مثل كسی است كه در پیش روی رسول خداf شهید گردد.

در روایت دیگر از امام باقر(ع) هست: «مَا ضَرَّ مَنْ مَاتَ مُنْتظِراً لِاَمْرِنَا اَلاَّ یَمُوتَ فِی وَسَطِ فُسْطاطِ الْمهدی و عَسْكَرِهِ».[99] یعنی؛ ضرر نكرده كسی كه در حال انتظار امر ما رحلت كرده، از این كه میان خیمه مهدی و لشكر او نمرده است. چون در طول زندگی افق خود را در شرایط ظهور آن حضرت قرار داده است.

اگر شیعه همواره با امام زمانش در تماس نیست لااقل به او و مقصد او خوب می اندیشد، تا نه دلش از نور مهدیg محروم باشد و درنتیجه دلش هرزه و بی ثمر گردد، و نه كارش، كار بی ریشه و پوسیده ای گردد، چرا كه حضور مهدیg در نهایت كار، معنی دهنده به سراسر تاریخ، و به همه انسان ها است و آن كس كه از او جدا شد خود را در بی مقصدی و پوچی گرفتار خواهد كرد.

همه هستی در سیر و در شوق به سوی انتهای پرثمر خود هستند؛ زمین محصول تمام و کمال خود را در زمان مهدیg ظاهر می کند، پس اگر انسان به آن مقصد نیندیشد به قله ثمردهی خود نظر نكرده است و حالت بی ثمری خود را پذیرا شده است و غفلت از این مقصد بزرگ، برابر است با مرگ در زندگی و سوء ظن به خدا. وقتی آدم ها به تمام وجوهِ نهایی زندگی زمینی خودشان فكر نكنند و به وضع موجودشان تسلیم شوند، به پایان انسانیت خود رسیده اند.

شما در روایات دارید كه در زمان حضرت امام مهدیg زمین به نهایی ترین ثمره خود می رسد،[100] این را ساده نگفته اند، به واقع این طور است. همان طور كه در روایات داریم یاران امام مهدیg روی هر قسمتی از زمین كه راه بروند آن قسمت از زمین نسبت به زمین كنار خود فخر می كند كه یاران مهدیg بر روی من راه می روند.[101] چرا؟ مگر این زمین برای چه به وجود آمده است؟ مگر نه این است كه تمام عالم باید بستر پروریدن عالی ترین نحوه وجود انسانی بشود؟ معلوم است كه زمین به چنین انسانی افتخار می كند، چون خلقت زمین هم برای همین بوده است.

شما مطمئن باشید عدم انسجام عالم به جهت عدم مدیریت انسان کامل، به فروپاشی حتمی نزدیک است و هیچ حیله ای هم جلوگیر آن نخواهد شد، چرا که بسیار فرق است بین حفظ اعضای گسسته ای که نخواهیم فرو ریزد و بین حفظ اعضاء منسجمی که باید مواظب بود گسسته نگردد. و امروز وضع جهان، وضع اعضاء گسسته ای است که در حال فروریختن است و تلاش های جهانخواران برای جلوگیری از فروریختن به جایی نمی رسد. درست است که همواره انسان مسئول است ولی مسئولیت دروغینِ حفظ وضع موجود کجا و مسئولیت به وجود آوردن وضع آرمانی حیات بشر با حاکمیت انسان کامل کجا. و به این دلیل است كه با توجه به این مقدمات با یك دنیا امید نظر به آن آرمانی ترین انسان داریم، انسانی که تمام وجودش برکت است و تمام برکات با ظهور او در صحنه زندگی انسان ها ظاهر می شود. امام صادق(ع) در وصف آن شرایط می فرمایند: «و یذهبُ الزِّنی و شربُ الخمرِ و یَذهبُ الرِّبا و یُقْبِلُ النّاسُ عَلی العباداتِ وَ تُؤَدّی الامانات».[102] روابط نامشروع، مشروبات الكلی و رباخواری از بین می رود، مردم به عبادات و اطاعت روی می آورند، امانت ها اداء شده و به صاحبانشان برگردانده می شوند. همچنان که امام باقر(ع) می فرمایند: «اذا قام القائمُ جائَتْ المُزامَلَةُ و یَأتی الرَّجُلُ الی كِیسِ اَخِیه فَیَأخُذُ حاجَتَه لا یَمْنَعُه».[103] هنگامی كه قائم(ع) قیام كند، رفاقت و دوستی خالصانه رایج می گردد و اگر مردی دست در جیب برادرش فرو برد و به اندازه نیازش بردارد، برادرش او را منع نمی كند.

با توجه به وجود با برکت حضرت صاحب الامرg، در فراز بعدی با آن حضرت به نجوا می نشینی و عظمت های وجودی آن حضرت را بر زبان می رانی.

«یَا ابْنَ النَّبَإِ الْعَظِیمِ»

ای فرزند نبأ عظیم.

در متون روایی «نبأ عظیم» را امیرالمؤمنین(ع) معرفی کرده اند.[114] در این فراز ابتدا باید جایگاه امیرالمؤمنین(ع) را از زاویه نبأ عظیم بودن آن حضرت، متوجه شد و سپس نظر به مقام مقدس حضرت مهدیg نمود و او را به عنوان فرزند و نمایش سنت نبأ عظیم بودن علوی مورد خطاب قرار داد.

مقام «نبأ عظیم» بودنِ امیرالمؤمنین(ع) همانی است که قرآن در مورد آن می فرماید: «اَلَّذی هم فیه مُخْتَلِفُون» همان کسی که بسیاری در پذیرفتن آنچنان مقامی برای او به اختلاف می افتند که او همان یوْمُ الْفصل و ملاک حق و باطل و نمایش قیامت در جمال انسان است و جلوه فتح و انکشاف حقایق غیبی است. که برای روشن شدن مقام علی(ع) از منظر «نبأ عظیم» بودن آن حضرت لازم است به تفسیر سوره نبأ رجوع فرمایید. حالا از این زاویه به حضرت بقیه الله(ع) نظر می کنی و می گویی: «یَا ابْنَ النَّبَإِ الْعَظِیمِ» ای پروریده شده در فرهنگ نبأ عظیم، و سپس خطاب به آن حضرت ندا می کنی:

«یَا ابْنَ مَنْ هُوَ فِی أُمِّ الْكِتَابِ لَدَی اللَّهِ عَلِیٌّ حَكِیمٌ»

ای فرزند كسی كه او در اُمُّ الكتابِ نزد خدای علی و حكیم است.

حضرت امام رضا(ع) می فرمایند: «اُمُّ الکتاب» که در قرآن آمده،[115] علی بن ابی طالب(ع) است.[116] شما در خطاب به حضرت مهدیg متوجه چنین معارف و مقامی هستی. اولاً؛ می فهمی هر جلوه کمالی، اَعم از قرآن و یا امام معصومu یک مقام عالی در نزد خدای تعالی دارد که همان «اُمُّ الکتاب» است. ثانیاً؛ با نظر به حضرت صاحب الامرg متوجه مصداق عملی و تعین بشری آن مقام شده ای.

«یَا ابْنَ الْآیَاتِ وَ الْبَیِّنَاتِ یَا ابْنَ الدَّلائِلِ الظَّاهِرَاتِ یَا ابْنَ الْبَرَاهِینِ الْوَاضِحَاتِ الْبَاهِرَاتِ یَا ابْنَ الْحُجَجِ الْبَالِغَاتِ یَا ابْنَ النِّعَمِ السَّابِغَاتِ یَا ابْنَ طه وَ الْمُحْكَمَاتِ یَا ابْنَ یس وَ الذَّارِیَاتِ یَا ابْنَ الطُّورِ وَ الْعَادِیَاتِ».

ای فرزند آیات و حقایق هدایتگر، ای فرزند ادلّه روشن حق، ای فرزند برهان های واضح و آشكار خداوند، ای فرزند حجت های بالغ و رسای الهی، ای فرزند نعمت های عام پروردگار، ای فرزند طه و محكماتِ قرآن و یاسین و ذاریات، ای فرزند سوره طور و عادیات.

وقتی پذیرفتیم ربّ و پرورش دهنده انسان ها همواره بهترین شرایطِ به ثمررسیدن انسان ها را فراهم می نماید و متوجه شدیم خداوند در راستای همین ربوبیت و پرورش دهندگی اش یک روز هم بشریت را بدون حجت و راهنما به معنی واقعی کلمه رها نکرده است، می فهمیم که حجت حق تمام آنچه برای هدایت کامل انسان نیاز است در بر دارد و لذا مواظب خواهیم بود چشممان از دیدن همه کمالات حجت پروردگار غفلت نکند.

در این فراز از دعا قصه رؤیت خود را اظهار می داریم تا به قلب خود بفهمانیم با چه وجود گرانقدری روبه روست، او حاصل و فرزند همه کمالاتی است که برای هدایت بشر نیاز است، از دلایل روشن و حجج بالغه بگیر تا تجسم عینی آیات و سوره های قرآن مثل طه و یس و ذاریات و غیره. او حجت خدا برای بشریت است، عصاره کمالات همه حقایق عینی و غیبی است و جانِ جانان همه بشریت است. در خطاب به او باید گفت:

ای رهیده جانِ تو از ما و من

ای لطیفه روح اندر مرد و زن

مردوزن چون یک شود، آن یک تویی

چون که یک جا محو شد، آنَکْ تویی

پیامبر خداf فرمودند: «اهل بیت مرا شما به منزله سر نسبت به بدن و به منزله دو چشم از سر بدانید که بدن جز به سر و سر هم جز به دو چشم هدایت نمی شود».[117] و نیز حضرت باقرu فرمودند: «نَحْنُ الْحُجَّةُ الْبالِغَةُ عَلَی مَنْ دوُنَ السَّماء وَ فَوْقَ الْاَرْضِ»[118] ماییم حجت بالغه خداوند بر هر آن کس که زیر آسمان و روی زمین است. ولی خود ائمه اطهارh ما را متوجه آن حجت نهایی می کنند، به طوری که رَیّانِ بن الصلت می گوید: به امام رضا(ع) عرض کردم؛ «آیا شما صاحب الامر هستید؟» فرمودند: «من صاحب الامر هستم، اما نه آن صاحب الامری که زمین را بعد از پرشدن ظلم از عدل سرشار می سازد، با این ضعف بدنی که در من می بینی چگونه می توانم آن صاحب الامر باشم؟ قائم؛ آن کسی است که وقتی خروج کند، در سن پیران، دارای سیمایی جوان و اندامی قدرتمند است به طوری که اگر دست دراز کند، بزرگ ترین درختِ روی زمین را از جا می کَند و اگر در بین کوه ها فریادی بکشد، صخره های کوه ها در هم شکسته و از هم می پاشد.»[119]

منظور این که همه کمالات جسمی و روحی در وجود مقدس حضرت صاحب الامرg ظاهر می گردد و شما در این فرازها نظر به چنین نکته ای دارید.

«یَابْنَ مَنْ دَنی فَتَدَلّی فَكانَ قابَ قَوْسَیْنِ اَوْ اَدْنی، دُنُوّا وَ اقْتِرَابا مِنَ الْعَلِیِّ الْأَعْلَی»

ای فرزند معراج، ای فرزندِ مقام قرب به حق، قربی که در نزدیكی با خدا در حدّ نزدیکی دو سر كمان و یا از آن هم نزدیك تر شد.[120]

این مقام، مقام معراج محمدیf است. می گویی من منتظر توهستم كه فرزند فرهنگ معراج و حامل فرهنگ قرب نهاییِ با حق هستی، تا همه حقایق را در صحنه زمین به نمایش در آوری و زمین را در مدیریت آسمان وارد کنی، چون صعود حضرت تا عالی ترین مرتبه نزدیکی به حق میسر است. پس در واقع در مقام جامعیت همه اسماء الهی و با آن جامعیت، مدیریت خود را إعمال می کند.

توجه به چنین شخصی که پروریده شده قرآن و فرهنگ نباء عظیم علوی و معراج محمدیf است، اقتضا می کند که طالب ارتباط با او باشی که در فراز بعدی قصه همین تقاضا است.

صد بار مُردم ای جان، وین را بیازمودم

چون بوی تو بیامد، دیدم که زنده بودم

صد بار جان بدادم، وز پای در فتادم

بار دگر بزادم، چون بانک تو شنودم

اندر دو کونْ جانا، بی تو طرب ندیدم

دیدم بسی عجایب، چون تو عجب ندیدم

من چون زمین خشکم، لطف تو اَبر و مَشکم

جز رعد تو نخواهم، جز جعد تو نگیرم

آوازه جمالت از جان خود شنیدم

چون باد و آب و آتش در عشق تو دویدم

اندر جمال یوسف گر دست ها بریدند

لختی نظر به من کن بنگر چها بریدم[125]

رسول خداf فرمودند: «بنده به مرتبه ایمان نمی رسد مگر این که من از خود او برای او محبوب تر باشم و خاندان من از خاندان خودش برای او محبوب تر باشد و عترت من نزد او از عترت خودش محبوب تر باشد».[126] آری!

سایه ای بر دل ریشم فکن ای گنج مراد

که من این خانه به سودای تو ویران کردم

به واقع جا دارد بر زمین و زمان اعتراض کنم که چگونه تحمل این شرایط را دارند، در حالی که همة ایمان در نقاب غیبت است و به واقع در غیبت آن خورشید منوّر است که سایه ها گردن درازی می کنند. ای امام عزیز!

اگر سایه کند گردن درازی

رخ خورشید آن دم در نقاب است

و این برای ما بسیار سخت و گران است.

«بِنَفْسِی أَنْتَ مِنْ مُغَیَّبٍ لَمْ یَخْلُ مِنَّا، بِنَفْسِی أَنْتَ مِنْ نَازِحٍ مَا نَزَحَ عَنَّا».

جانم فدایت كه تو آن حقیقت پنهانی كه از ما دور نیستی، جانم فدای تو ای آن شخص غایب از مایی كه ابداً از ما جدا نیستی.

این حجاب های افراد و اجتماع است که امام را از منظر آن ها پنهان داشته و قلبشان همراه چشمهایشان از انوار مقدس او محروم گشته است، پس بیش از آن که او از ما غایب باشد، ما از او غایب هستیم. داری به او می گویی:

دلم از مهر در ماتم نشسته است

عجب در مهر دل، دلدار چون است

تو را ای دوست، من چون یار غارم

سری در غارکن، کین غار چون است[127]

«بِنَفْسی اَنْتَ اُمْنِیَّةُ شَائِقٍ یَتَمَنّی، مِنْ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ ذَكَرا فَحَنّا»،

جانم به فدایت، تو تمام آرزوی قلبی هر مشتاق آرزومند، از هر مرد و زن هستی، که تو را یاد آورند و ناله سر دهند.

چون همان طور که عرض شد خودِ برین هر انسان، امام زمانg است و مگر می شود انسانی باشد و آرزو و اشتیاق رسیدن به مرتبه عالی تر وجود خود را نداشته باشد؟ اگر انسانی حقیقت خود را زیر پا نگذارده باشد و هنوز انسان مانده باشد نمی تواند دل در شوق انسان کامل، که مذکّر مرتبه عالیه وجود اوست، نداشته باشد.

در این فرازِ بسیار دقیق از دعا، خطاب به وجود مقدس حضرت بقیه اللهg می گویی: تو آن آرزوی قلبی و تمنّای هر زن و مرد مؤمنی هستی كه تو را یاد می آورد و از این جدایی ناله سر می دهد و لذا نه تنها هرگز فراموشت نمی نمایند بلکه از این جدایی شکایت ها دارند. اگر كسی سنت ربوبیت خدا را در زندگی درست بفهمد، و بداند خداوند همواره برای هدایت و سعادت انسان ها حجتی قرار داده است، هرگز امام مهدیg برایش از یاد رفتنی نیست، چون به آینده ای می اندیشد که می خواهد خود و جامعه اش ماوراء روزمرّگی ها به قرب الهی نایل شوند، زیرا آینده ای كه ادامه حال باشد، آینده نیست، بلكه حال است. شما اگر الآن به یاد ظهور امامg، در بلوغ آینده تاریخ زندگی كنید، همین الآن در آن آینده هستید. چرا كه «انتظارِ» حاکمیت حکم خدا در تمام مناسبات بشری، توسط امام معصومg؛ یك مقام و یك بقاءِ بسیار پر برکتی است، نه یك خیال. انسان منتظر؛ همین حالا در صحنه بلوغ تاریخ زنده است و زندگی می كند، برای همین هم با امامش محشور می شود.[128]

در ادامه این دلدادگی اظهار می داری:

«بِنَفْسی اَنْتَ مِنْ عَقِیدِ عِزٍّ لایُسامی»

جانم فدایت؛ تو آن سررشته عزتی كه هیچ كس همسان تو نیست تا بتوان بدون تو با او به سر برد.

اظهار می کنی که من از طریق ارتباط با شما، در جنبه نورانی همه تاریخ - چه در گذشته و چه در آینده- و با همه انبیا و اولیا به سر می برم، و به واقع منتظر ظهور حضرت حجتg بودن یعنی وفاداری به سیره و سنت همه انبیاء و اولیاء و با آن ذوات مقدس به سربردن در تمام طول زندگی. و لذا در این فراز و با توجه به چنین بصیرتی است که به حضرت عرضه می داری من هیچ نوع از انواع زندگی را با این نوع از زندگی که نظر به ظهور شما داشته باشم، عوض نخواهم كرد.

«بِنَفْسِی أَنْتَ مِنْ أَثِیلِ مَجْدٍ لا یُجَارَی، بِنَفْسِی أَنْتَ مِنْ تِلادِ نِعَمٍ لا تُضَاهَی».

جانم به فدایت، تو ركن اصیلِ مجد و شرافت هستی كه هیچ كس همانندت نخواهد گردید، جانم به فدایت كه تو از آن نعمت های خاص و اساسی هستی كه مثل و مانند نخواهد داشت.

اگر انسان نتواند از بین خوبان، آن خوب ترین را که اصل و اساس خوبی در موطن بشریت هست بیابد، جهت زندگی را گم می کند و به هر جمعیتی نالان می شود و یک روز مصاحب و جفت بدحالان است و یک روز جفت خوش حالان و عملاً در دست یابی به جهتِ کمالی خود حیران می ماند. انسان کامل مقام جامع اسماء و حقیقت جمع الجمعی انسانیت است به طوری که همه کمالات انسانی در او به صورت جامعیت حاضر است و به تعبیر عرفا مقام آن حضرت «کون جامع» یا مقام «نیستان وجود آدمی» است و لذا است که هر عارف بصیری که از آن مقام جدا شود برای اتصال به آن مقام ناله سر می دهد و به گفته مولوی قصّه و حکایت و ناله هر انسان آزاده ای، حکایت دوری از آن مقام جمعی و نیستانی انسان کامل است و لذا می گوید:

بشنو از نی چون حکایت می کند

از جدایی ها شکایت می کند

کز نِیستان تا مرا ببریده اند

وز نفیرم مرد و زن نالیده اند

توجه به آن ذات مقدس و اظهار کمالات او وسیله سیر به سوی اوست و لذا در ادامه می گویی:

«بِنَفْسِی أَنْتَ مِنْ نَصِیفِ شَرَفٍ لا یُسَاوَی»

جانم فدایت؛ كه تو از آن خاندان عدالت، و قرین شرف هستی، كه احدی در عالم برابر با شما نیست.

این اظهارات، اظهار یک عقیده اساسی است، چرا که اَحدی جز انبیاء و اولیاء که نشان داده اند تمام حرکات و سکناتشان از سر صدق است، ادعای عصمت نکرده است، حال با توجه به چنین قاعده ای، اگر انسان ها امام معصوم را که صاحب امر و زمان است، رها کنند و به غیر معصوم دل بسپارند، آیا به همان اندازه در کمال خود خلل وارد نکرده اند؟ و آیا چنین خللی ما را به همان اندازه از کمال مطلق یعنی خداوند، جدا نمی کند. آری یک وقت امام معصوم را می شناسیم و افتان و خیزان از او پیروی می کنیم، ولی یک وقت اصلاً در افق خود امام معصوم را نمی شناسیم و لذا به اعمالی که حق نیست اصالت می دهیم. این حالت دومی بسیار خطرناک است و محرومیت کلی ایجاد می کند، در حالی که در حالت اول با همه سستی هایی که ممکن است در میان باشد، به حق اصالت می دهیم و خود را در مواقعی که از حق پیروی نمی کنیم، سرزنش می نماییم و در نتیجه در طول زندگی آرام آرام با مدّ نظر قراردادن کمالات امام معصومu، به جبران آن ضعف ها می پردازیم. ولی در نوع دوم اساساً جهت اصلی به سوی کمال واقعی نیست. و این است که در این فراز خبر از عقیده دقیقی می دهی که متوجه «یطَهِّرَکُم تَطْهیراً»[129] و طهارت مطلق این خانواده گشته ای و مقام عبودیت، آن ها را که با جمیع اسمای الهی حق را می شناسند و عبادت می کنند می فهمی و بر این اساس می گویی تو از خانواده با شرافتی هستی که هیچ کس با شما برابری نمی کند، چون می دانی همان طور که آب عین تری است و همه تری ها باید برای ادامه رطوبت خود به آب متصل باشند، امام زمانg عین انسان است و همه انسان ها برای ادامه انسانیت خود و آزادشدن از گرگ صفتی و خوک صفتی، باید به انسان کامل یا عین الانسان متصل باشند.[130]

«اِلی مَتی اَحارُ فیكَ یا مَوْلایَ»

تا كی حیران و سرگردان تو باشم ای مولای من؟

ما با گفتن این فراز داریم خبر از عطشی می دهیم كه فوق طاقت انسان است.

«نه از تو روی گردانیم، و نه به كمتر از تو قانعیم، و نیز نه غیبت تو برای ما قابل تحمل است، و نه آن غیبت می تواند عامل غفلت از تو شود.»

سینه خواهم شرحه شرحه از فراق

تا بگویم شرحِ درد اشتیاق

آتش عشق است کاندر نی افتاد

جوشش عشق است کاندر می افتاد

محرم این هوش جز بیهوش نیست

مر زبان را مشتری جز گوش نیست

آری! هر کس نمی فهمد جهانِ بدون ظهور امام زمانg چقدر ظلمانی است، اگر گوشی نباشد که این نکته را بفهمد زبان با که سخن بگوید؟ «مر زبان را مشتری جز گوش نیست».

شما جامعه ای را كه به یأس از كمالات رسیده است، روانكاوی كنید؛ این جامعه در عینی كه حتماً در چنگال ستمگران بلعیده می شود، به راحتی به انواع فسادها تن می دهد. آن وقت از آن طرف، خدای شما همان طور كه برای شما یك دین آورده است كه دینداری كنید و گرفتار چنگال ستمگران نگردید، برای این كه این دینداری همواره معنای نهایی خودش را بدهد، امامی گذاشته است، و از این رو هیچ وقت زمین بدون امام نمی شود. در روایت داریم: «اَلْحُجَّةُ قَبْلَ الْخَلْقِ وَ مَعَ الْخَلْقِ وَ بَعْدَ الْخَلْقِ»[131] یعنی حجت خدا قبل از خلق و همراه خلق و بعد از خلق، همواره موجود است. یا در روایت دیگر داریم: «لَوْ بَقِیَتِ الْاَرْضُ بِغَیْرِ اِمامٍ لَساخَتْ»[132] یعنی اگر حجت خدا نباشد زمین از بین می رود. خیلی به این جمله فكر كنید. اصلا جهان بدون امام، محقق نمی شود. پس هر كس كه بی امام در جهان زندگی كند در جهان زندگی نكرده است، در خیالات خودش زندگی كرده است. مثل این است كه بگوییم در این اتاق بدون چراغ نمی توان زندگی كرد، بعد یك كسی چشم برهم گذارد و اشیاء و اطراف این اطاق را نبیند و بگوید ببینید من دارم زندگی می کنم، این شخص عملاً نمی تواند در این اطاق زندگی كند، فکر کرده است نفس کشیدن زندگی است، در حالی که هیچ وجه از وجوه اطاق را نمی شناسد تا درست با آن ها برخورد کند و به کمک آن ها اهداف خود را دنبال نماید، چون چشمش را بسته است. آری! «لَوْ بَقِیَتِ الْاَرْضُ بِغَیْرِ اِمامٍ لَساخَتْ» اگر حجت خدا روی زمین نباشد زمین ویران می شود. پس حالا كه زمین ویران نشده است! حتماً حجت الهی در عالم حی و حاضر است، و اگر تو بی حجت خدا زندگی می كنی، تو در زمین و در عالم واقعیت زندگی نمی كنی بلكه در خیالات خودت زندگی می كنی؛ نمونه اش هم همین اهل دنیا كه با آن ها روبه رویید.

«ای امام زمان! وقتی تنها انتظارِ ظهور شما، وسیله ریزش فیض فرشتگان بر جان ماست، اصل حضور و ظهور مبارك شما، ای همه بزرگی در قامت یك انسان، چه غوغایی در جان ما و در جامعه ما به پا خواهد كرد.»

روایت داریم كه انتظار فرج افضل عبادات است[133] و عبادت موجب آرامش و زنده دلی می گردد. پس با انتظار فرجِ وجود مقدس حضرت صاحب الامرg همین حالا ما زنده دل می شویم. مگر انتظار به معنای واقعی، ما را با شرایطی كه منتظر آن هستیم، متحد نمی كند؟

شما شنیده اید جناب ربابi همسر امام حسینu با این كه یك سال بعد از شهادت حضرت رحلت كرده است، ولی در این یك سال پس از شهادت حضرت اباعبداللهu، در واقع با اباعبداللهu زندگی كرد. چون اباعبداللهu گرسنه بودند و شهید شدند، ایشان هم هیچ وقت سیر غذا نخورد. اباعبدالله(ع) تشنه بودند و شهید شدند، رباب هم هیچ وقت خودش را سیراب نكرد. اباعبدالله(ع) در آفتاب شهید شد، ایشان هم هیچ وقت زیر سایه به استراحت نپرداخت. حالا آیا ایشان جزء شهدای كربلا نیست؟ شما خودتان قضاوت كنید، مگر می شود او را در كنار حسینِ شهید ندید؟ همان طور كه اگر صحنه ای از تاریخ گذشت و ما به آن صحنه وفادار ماندیم، در آن صحنه هستیم، اگر هم صحنه ای كه می آید، آن را بشناسیم و با آن نفس بكشیم، در آن صحنه خو اهیم بود، هرچند آن صحنه از نظر تاریخی هنوز واقع نشده باشد.

«دیگر قصّه؛ قصّه رسیدن به وادی آتشین و مبارك انتظار نیست، بلكه قصّه ما قصّه انسانی است كه در آتش این انتظار ذوب می شود.»

بنابراین ما صِرفاً پیشنهاد نمی كنیم منتظر ظهور مقدس حضرت صاحب الامرg بمانید. بلکه بنده عرض می کنم چرا به كمك فرهنگ انتظار هم اکنون ما به آن ظهور سراسر نور، وصل نباشیم؟ چرا ما هم اكنون با امام مهدیg در حكومت جهانی مهدوی و برای نمایش همه خوبی ها، و هدم همه بدی ها زندگی نكنیم؟ سخت نیست، روایت هم به شما كمك كرده[134] تازه مژده ای که در رجعت برای منتظران حضرت داده اند راه را به خوبی باز گذاشته است، برای این كه انسان فقط به انتظار آن صحنه، دیگر به هیچ چیز دیگر قانع نباشد و اگر هم مُرد باز برگردد.[135]

«ما بیش از آن كه بخواهیم تورا ببینیم می خواهیم تو ما را ببینی تا با نظر مبارك تو تمام درهای بهشت بر قلب ما گشوده شود و در آن حال آنچه ماندنی است - و نه آنچه رفتنی است- سرمایة جان ما گردد.»[136]

«وَ اِلی مَتی وَ أَیَّ خِطَابٍ أَصِفُ فِیكَ وَ أَیَّ نَجْوَی»

تا به كی و با چه نوع خطابی تو را توصیف كنم و با چه زبانی با تو راز دل بگشایم؟

«عَزِیزٌ عَلَیَّ أَنْ أُجَابَ دُونَكَ وَ أُنَاغَی»

ای مولای من! بر من بسی سخت و مشكل است كه پاسخ طلب خود را از غیر تو یابم.

«عَزِیزٌ عَلَیَّ أَنْ أَبْكِیَكَ وَ یَخْذُلَكَ الْوَرَی»

سخت و دشوار است بر من كه بر تو بگریم و خلق از تو دست کشیده و تو را واگذارده اند.

عَزِیزٌ عَلَیَّ أَنْ یَجْرِیَ عَلَیْكَ دُونَهُمْ مَا جَرَی».

بر من سخت دشوار است که این غیبت ممتد بر تو وارد شده و نه بر دیگری.

همان طور که عرض شد این نوع فراق را کسی می فهمد که بداند با حضور آن حضرت چه غوغایی در مناسبات انسانی پدید می آید و چگونه راه آسمان به سوی بشر گشوده می شود. خداوند به جهان هستی استعداد و ظرفیت مدیریت امام معصوم(ع) را داده است و تنها در آن شرایط است که جهان به بلوغ خود می رسد و برکات آسمان و زمین برای بشریت گشوده می شود و انسان ها به معنی واقعی زندگی در زمین و آمادگی برای ابدیت دست می یابند. حالا که هنوز چنین شرایطی به وجود نیامده است، آیا این اندازه بی تابی کمترین کاری نیست که باید انجام داد تا عزمی در ما و لطفی در آن امام شروع شود و شرایط ظهور آن حضرت به لطف الهی محقق گردد؟

«هَلْ مِنْ مُعِینٍ فَأُطِیلَ مَعَهُ الْعَوِیلَ وَ الْبُكَاءَ هَلْ مِنْ جَزُوعٍ فَأُسَاعِدَ جَزَعَهُ إِذَا خَلا»

آیا كسی هست كه مرا یاری كند تا بسی ناله فراق و فریاد و فغانِ طولانی از دل بركشم؟ كسی هست كه جزع و زاری كند و چون تنها باشد من هم او را در جزع و زاریش یاری کنم؟

«هَلْ قَذِیَتْ عَیْنٌ فَسَاعَدَتْهَا عَیْنِی عَلَی الْقَذَی»

آیا چشمی می گرید تا چشم من هم با او مساعدت كند و زار زار بگرید.

هَلْ إِلَیْكَ یَا ابْنَ أَحْمَدَ سَبِیلٌ فَتُلْقَی هَلْ یَتَّصِلُ یَوْمُنَا مِنْكَ بِعِدَةٍ فَنَحْظَی».

ای فرزند پیغمبر! آیا به سوی تو راه ملاقاتی هست که به حضورت تشرف حاصل شود؟ آیا امروز به فردایی می رسد كه به دیدار جمالت محظوظ شویم؟

«مَتَی نَرِدُ مَنَاهِلَكَ الرَّوِیَّةَ فَنَرْوَی»

كی شود كه بر جویبارهای رحمت درآییم و سیراب شویم؟

«مَتَی نَنْتَقِعُ مِنْ عَذْبِ مَائِكَ فَقَدْ طَالَ الصَّدَی»

كی شود كه از چشمه آب زلال تو ما بهره مند شویم؟ كه عطش ما طولانی گشت.

«مَتَی نُغَادِیكَ وَ نُرَاوِحُكَ فَنَقِرَّ عَیْنا»

كی شود كه ما با تو صبح و شام كنیم تا چشم ما به جمالت روشن شود؟

«مَتَی تَرَانَا وَ نَرَاكَ وَ قَدْ نَشَرْتَ لِوَاءَ النَّصْرِ تُرَی».

كی شود كه تو ما را و ما تو را ببینیم، هنگامی كه پرچم نصر و پیروزی در عالم برافراشته ای؟

راستی غم دوری تو را چگونه تحمل کنم، مگر این دوری یک دوری عادی است، چگونه انسان می تواند از همه زندگیِ خود جدا باشد، ای همه زندگی. گفت:

در غم ما روزها بی گاه شد

روزها با سوزها همراه شد

اگر خودت را نمی بینم، در جانم آتش شوق و توجه به تو بسیار شیرین است و خدا نکند این شوق نماند.

روزها گر رفت، گو رو، باک نیست

تو بمان ای آن که جز تو پاک نیست

تو امام معصوم من هستی و نمایش همه پاکی ها، آن که زندگی را می فهمد از توجه به تو خسته نمی شود، مگر ماهی از آب خسته می شود؟

هر که جز ماهی، زآبش سیر شد

هرکه بی روزی است، روزش دیر شد

مگر می شود خود را تماماً تشنه وجود مبارک شما نبینم و این شور و عشق به شما را خاموش کنم، آن وقت دیگر در این دنیا چه کاری هست که قابل انجام دادن باشد؟ من همه پاکی و تقوا را در همین شوق به شما یافته ام.

هر که را جامه ز عشقی چاک شد

او ز حرص و عیب، کلی پاک شد

راستی توجه به وجود مقدس شما چقدر زیباست، ای وعده حتمی خدا.

شاد باش ای عشق خوش سودای ما

ای طبیب جمله علت های ما

ای دوای نخوت و ناموس ما

ای تو افلاطون و جالینوس ما

اگر عشق و محبت، عشق و محبت به امام معصومِ حاضر غایب باشد، همه رذائل را می زداید و خاک وجود آدمی را به اوج افلاک سیر می دهد.

جسم خاک از عشق بر افلاک شد

کوه در رقص آمد و چالاک شد

جمله معشوق است و عاشق پرده ای

زنده معشوق است و عاشق مرده ای

چون نباشد عشق را پروای او

او چو مرغی ماند بی پَر، وای او

آری! کسی که با عشق زندگی نکند مثل مرغ بی پر و بالی است که قدرت پرواز ندارد، آن هم بی عشق به امام معصوم، که جواب واقعی به عشقی است که جان به دنبال آن است و لذا در این فراز، سراسرِ شعله عشق خود به امام را به نمایش گذارده می گو یی.

«أَ تَرَانَا نَحُفُّ بِكَ وَ أَنْتَ تَؤُمُّ الْمَلَأَ وَ قَدْ مَلَأْتَ الْأَرْضَ عَدْلا وَ أَذَقْتَ أَعْدَاءَكَ هَوَانا وَ عِقَابا وَ أَبَرْتَ الْعُتَاةَ وَ جَحَدَةَ الْحَقِّ وَ قَطَعْتَ دَابِرَ الْمُتَكَبِّرِینَ وَ اجْتَثَثْتَ أُصُولَ الظَّالِمِینَ وَ نَحْنُ نَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ».

آیا خواهی دید كه ما به گرد تو حلقه زده و تو پیشوای جماعت باشی و زمین را از عدل و داد پر کنی؟ و دشمنانت را كیفرِ خواری و عقاب بچشانی و سركشان و كافران و منكران خدا را نابود گردانی. و ریشه متكبران عالم و ستمكاران جهان را از بیخ بركنی و ما با خاطری شاد به ذکر الحمدلله رب العالمین لب برگشاییم؟

توجه به آرمان های حقیقی از یک طرف مانع فرو افتادن انسان و جامعه در روزمرّگی ها است، و از طرف دیگر مانع پایدارماندن امنیت برای ستمگران عالم است و نیز عامل تغییر سرنوشت انسان ها از حاکمیت ستمگران به حاکمیت حق در تمام مناسبات بشری است. روح آماده برای تحقق وعده حق به خودی خود زمینه تحقق وعده حق را فراهم می کند. گفت:

طبیب عشق مسیحادم است و مشفق لیک

چو درد در تو نبیند، که را دوا بکند

در این فراز؛ روحِ آماده خود را به امام خود و خدای خود ارائه می دهیم و از نتایج همه جانبه آن برخوردار می شویم.

در همین راستا حضرت رضا(ع) می فرمایند: «طُوبی لِشیعَتِنَا اَلْمُتَمَسِّكینَ بِحُبِّنا فِی غَیْبَةِ قائِمِنَا اَلثّابِتِینَ عَلی مُوالاتِنا وَ الْبَراءَةِ مِنْ أعْدائِنَا اُولئِكَ مِنَّا وَ نَحْنُ مِنْهُمْ قَدْ رَضُوا بِنَا أئِمَّةً وَ رَضِینا بِهِم شِیْعَةً وَ طُوبی لَهُم، هُمْ وَاللهِ مَعَنَا فِی دَرَجَتِنَا یَوْمَ الْقیامة».[137] چقدر شرایط خوبی است برای شیعیان ما، آن هایی كه در غیبت قائم ما به محبت ما متمسك اند و بر ولایت ما و دوری از دشمنان ما ثابت قدم اند. آن ها از ما هستند و ما از آن ها، آن ها از این كه ما امامان آن ها هستیم، راضی اند و ما از این كه چنین افرادی شیعیان ما هستند، راضی هستیم، خوشا به حال آن ها، به خدا سوگند در قیامت این ها در درجه ما قرار دارند.

آری! این است نتیجه فرازی که گذشت. فرازی که در آن نظرت را به پیشوایی امام معصوم دوخته ای و این که در اثر پیشوایی آن حضرت، حقْ حاکم و کفر سرنگون گردد.إن شاءالله

«وَ امْنُنْ عَلَیْنا بِرِضاهُ»

خدایا بر ما منت بگذار و رضایت او را شامل حال ما كن.

تا آن معصومِ كل، از ما راضی باشد، و آنچنان شویم كه با قلب امام معصوم، ناهماهنگ نباشیم. شاید این بالاترین تقاضایی است كه یك انسان اندیشمند می تواند داشته باشد. از خدایی که از رگ گردن به ما نزدیک تر است، تقاضا می کنیم که قلب سلطان قلب ها را از ما راضی گرداند، چون دل واقعی، دل اوست، اگر قلب آن حضرت از ما راضی بود در واقع خدا از ما راضی است. خداوند بر دل آن حضرت می نگرد و جایگاه ما را ارزیابی می کند، پس باید دلی که امام زمان(ع) از آن راضی است به خداوند عرضه داریم تا خداوند به ما نظر کند. به گفتة مولوی:

صد جوال زر بیاری ای غنی

حق بگوید، دل بیار، ای منحنی

گر ز تو راضی است دل، من راضی ام

ور به تو مُعْرِض بود، اِعراضی ام

ننگرم در تو، در آن دل بنگرم

تحفه آن را آر، ای جان در برم

مادرِ دل ها، دل آن حضرت است، باید دل آن حضرت از تو راضی باشد، تا خدا هم از تو راضی باشد.

با تو او چون است؟ هستم من چنان

زیر پای مادران باشد جنان

مادر و بابا و اَصل خلق، اوست

ای خنک آن کس که دل داند زپوست

تو بگویی نَک دل آوردم به تو

گویدت این دل نیرزد یک تِسو

آن دلی آور که قلب عالم است

جانِ جانِ جانِ جانِ آدم است

از برای آن دلِ پر نور و بَر

هست آن سلطان دل ها منتظَر

و لذا در این فراز از خدا می خواهی قلب آن حضرت را از ما راضی گردان، تا تو از ما راضی گشته باشی، زیرا به گفته حضرت سیدالشهداء(ع) «رِضَا الله رِضَانا اهلَ البیتِ». رضای خدا در گرو رضای ما اهل البیت است. و قرآن در مورد رضایت خداوند فرمود: «ذلک الْفَوْزُ الْعَظیم».[143]

«وَ هَبْ لَنَا رَأْفَتَهُ وَ رَحْمَتَهُ وَ دُعَاءَهُ وَ خَیْرَهُ مَا نَنَالُ بِهِ سَعَةً مِنْ رَحْمَتِكَ وَ فَوْزا عِنْدَكَ»

و خدایا! رأفت و مهربانی و دعای خیر و بركت وجود مقدسش را به ما موهبت فرما، تا بدین واسطه ما به رحمت واسعه و فوز سعادت نزد تو نایل شویم.

راستی اگر نظر پاک آن انسان بی منتها، بر پیمانه کوچک جان ما فرود آید و از سر رأفت بر ما بنگرد، در قلب ما چه غوغایی بر پا می شود، چقدر زیبا جهت آن قلب به سوی پاکی ها و پرهیزکاری ها قرار خواهد گرفت. وقتی آن قلب پاک، دعای خیرش را بر ما روا دارد، در آن حال به میهمانی رحمت و رستگاری الهی نایل خواهیم شد. در آن حال تنگیِ زندگی به فراخیِ مأنوس شدن با خدا تبدیل می شود و اینْ همه عشق است با ذات بی منتها.

«وَاجْعَلْ صَلَوتَنا بِهِ مَقْبولَةً».

نماز ما را به نور وجود آن حضرت به نمازی قابل قبول تبدیل فرما.

می دانید كه صورت تامّه نماز، نمازی است كه حضرت صاحب الامرg اقامه می كنند و به عبارت دیگر، نماز فقط نماز امام زمانu است.[144] پس هر كس از دریچه وجود مبارك ایشان نمازش را بگیرد، آن نماز مقبول است، و هركس توانست از دریچه وجود مبارك او به خدا نظر كند، این نظر؛ نظر حقیقی است، و هر كس به امامش دل ببندد و در فضای دلبندیِ به آن امام معصوم(ع) عبادت كند، این نماز و عبادت، نماز و عبادتِ وسیع و واقعی است. پس خدایا! نماز ما را با اتصال به نور او برای ما قابل قبول فرما. مطمئن باشید این یك حالت بسیار عزیز و شدنی است، و لذا جا دارد در طلب آن اصرار کنیم. چون امام زمانg از قلب انسان ها دور نیست و لذا اگر ما آماده باشیم او از درون ما نور خود را جهت اصلاح عبادات ما بر ما می افشاند.

«وَ ذُنوُبَنا بِهِ مَغْفوُرَه وَ دُعائَنا بِهِ مُسْتَجاباً وَ اجْعَلْ اَرْزاقَنا بِهِ مَبْسوُطَه وَ هُموُمَنا بِهِ مَكْفِیَّة»

خدایا! گناهان ما را به نور امام معصوم، بر ما ببخش و دعاهای ما را به نور آن حضرت، مستجاب كن و رزق ما را به نور آن امام، وسعت بده و نگرانی های ما را با توجهات آن حضرت بر قلب ما، كفایت كن.

این نمازها و استغفارها و دعاها و رزق ها و نگرانی ها، همه و همه، فقط با نور امام(ع) به سامان می رسد و در بستر اصلی اش قرار می گیرد، چون هرچیز در حوزه وجود انسان كامل در جای خودش قرار دارد و لذا با ظهور مبارك آن حضرت، نه میل ها سركشی می كنند كه منجر به گناه شوند و نه دعاها، دعاهای غیرقابل استجابت خواهند بود.

تا عصا در دست حضرت موسی(ع) نباشد اژدها نمی شود و تا دل انسان در دست انسان کامل قرار نگیرد، نه نمازش نماز است و نه زندگی اش به پاکی سیر می کند. گفت:

جانا تویی کلیم و منم چون عصای تو

گه تکیه گاه خلقم و گه اژدهای تو

دردست فضل و رحمت تو یارم و عصا

ماری شوم چو افکَنَدم اصطفای تو[145]

اگر امام زمانِ ما، ما را برگزید، دیگر ما چوب خشک روزمرّگی ها نخواهیم بود، به حیات و جست و خیز خواهیم آمد. یک دل است که به واقع از همه غم ها و اندوه های پوچ به کلی رهیده است و آن دلِ انسان کامل است و فقط با نظر مبارک آن حضرت و یک نحوه یگانگی با آن دل است که از همه غم ها آزاد می شویم.

ای باقی و بقای تو بی روز و روزگار

شد روز و روزگار من اندر وفای تو

«وَحَوائِجَنا بِه مَقْضِیَّة»

و خدایا! حوائج ما را با نور آن حضرت و ظهور مبارك او برآورده گردان.

زیرا انسان ها آرمان ها و استعدادهای بلندی دارند كه فقط با نور وجود انسان كامل، آن آرمان ها محقق و آن استعدادها بالفعل می شوند.

ما با تمام وجود تشنه خوبی ها هستیم و حاجت اصلی ما نیز خوب شدن است و این تمنّا آن گاه برآورده می شود که خانه جان و جهان ما به نور انسان کامل منوّر گردد. کشتی بی سکّانِ بی هدف، به امید یافتن مأوایی به هر جزیره ای برخورد می کند و باز ناکام می ماند و حاجاتش هرگز برآورده نمی شود، مگر به کمک کسی که هرگز به خطا نرود و او در درون جان و جهان ما ظهور کند و کشتی جان ما و جامعه ما را سُکان داری نماید.

«وَاقْبَلْ عَلَیْنا بِوَجْهِكَ الْكَریم، وَاقْبَلْ تَقَرُّبَنا اِلَیْك»

و از همه مهم تر؛ خدایا! حاجت اصلی ما که از تو تقاضا داریم که به نور آن حضرت برآورده سازی، این است که با وجه کریم خودت بر ما نظر کنی و نزدیکی ما را به سوی خودت از ما بپذیری و تقرب ما را به سوی خودت پذیرا شوی.

ملاحظه بفرمایید که بالاترین طلب، فقط در چنین فضایی که در مدّ نظر امام زمانg قرار دارید، امكان دارد و لذا تقاضا می كنیم، خدایا! با وجه كریمت بر ما نظر كن، و كریمانه و بزرگوارانه بر ما بنگر تا به بزرگواری تو، بزرگ شویم، همان نظر كریمانه ای كه بر بنده خالص خودت، حضرت صاحب الامرg می اندازی، چون ما نور او را با خود آورده ایم.

من خَس بی سر و پایم كه به سیل افتادم

او كه می رفت مرا هم به دل دریا برد

این كه حالا ما به نور مهدیg آمده ایم به طرف تو، خدایا! حالا به تقرّب او، تقرّب و نزدیكی ما را نیز بپذیر. به خاطر گناهانمان رابطه خود را با ما قطع نكن، بلكه به خاطر تقرّب ما به امامِ مقرَّب، تقرّب ما را به خودت پذیرا باش.

منگر اندر ما، مکن در ما نظر

اندر اکرام و صفای خود نگر

خدایا! چگونه با نظر کریمانه و با صفای خود بر امام زمانg نظر داری، ما را هم با چشمی که بر اماممان می اندازی نظر بفرما، چون خودت گفتی: « ...وابْتَغُوا اِلَیهِ الْوَسیله ...»[146] به سوی خداوند وسیله های ارتباط با خدا را انتخاب کنید، حال ما امام معصومی که واسطه فیض بین تو و خلق است انتخاب نمودیم. پس «وَاقْبَلْ عَلَیْنا بِوَجْهِكَ الْكَریم، وَاقْبَلْ تَقَرُّبَنا اِلَیْك» با وجه کریم خود بر ما نظر بفرما و تقرب و نزدیکی ما را به سوی خودت پذیرا باش.

«وَانْظُرْ اِلَیْنا نَظْرَةً رَحیمَةً نَسْتَكْمِلُ بِهَاالْكِرامَةَ عِنْدَكَ»

و بر ما از سر رحمت و لطف نظر فرما، تا ما به نور آن نظر، كرامتی را که نزد تو است و به بندگانت ارزانی می داری، برای خود دریافت کرده آن را به كمال برسانیم.

خدایا! یك كرامت و بزرگواری خاصی نزد تو موجود است که مربوط به ذات کریمانة تو است، حال ما آن را می خواهیم؛ خدایا بر ما از سر رحمت رحیمیه خود نظر كن، تا از آن طریق کرامت تو بر من به انتها برسد.

«ثُمّ َلا تَصْرِفها عَنّا بِجوُدِك»

سپس این توجه كریمانه را از ما مگیر و بر ما همواره بر اساس آن فیض بزرگ بنگر، به حق جود و بخششت.

گفت:

بی عنایات حق و الطاف حق

گر ملک باشد سیه باشد ورق

حال چگونه می شود ما بدون رحمت رحیمیه حق به مقام توجه کریمانه پروردگار نایل شویم؟ و باز چگونه می شود اگر ادامه لطف او نباشد آن لطف بزرگ برای ما پایدار بماند؟ چون وقتی انسان به کمالی دست یافت، هنر اصلی اش در حفظ آن است و حفظ قلب برای پایدارماندن بر معنویات خون جگرها می خواهد. گفت:

محنت قرب ز بُعد افزون است

جگر از محنت قربم خون است

نیست در بُعد جز امید وصال

هست در قرب همه بیم زوال

و به همین جهت است که باید از خدا تقاضا کنیم:

لطف و انعام خودت را وامگیر

نُقل و باده جام خود را وامگیر

این تقاضای دوم به قدری اساسی است که همواره قسمتی از دعاهای اولیاء الهی جهت قسمت دوم بوده است که «ثُمّ َلا تَصْرِفْها عَنّا بِجوُدِك»، سپس بعد از آن که با نظر خاصِ رحمت رحیمیه بر ما نظر کردی، آن نظر را باز مگیر. به گفته مولوی:

ای خدا این وصل را هجران مکن

سرخوشان عشق را نالان مکن

چون خزان بر شاخ و برگ دل مزن

خلق را مسکین و سرگردان مکن

بر درختی کاشیان مرغ توست

شاخ مشکن مرغ را پرّان مکن

این طناب خیمه را بر مگسلان

خیمه توست آخر ای سلطان، مکن

نیست در عالم ز هجران تلخ تر

هرچه خواهی کن ولیکن آن مکن

جمع و شمع خویش را بر هم مزن

دشمنان را کور کن شادان مکن

آن کس که ارزش واقعی نظر رحمت رحیمیه ربّ را، آن هم با نور کریمانه او می داند، می فهمد برای حفظ آن سخت باید از خدا مدد بگیرد تا به کمک اعمال الهی، آن نور برایش بماند.

«وَاسْقِنا مِنْ حَوْضِ جَدِّه صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِكَأْسِهِ وَ بِیَدِهِ رَیّاً رَوِیّاً هَنِیْئاً سائِغاً لاضَمَأَ بَعْدَه یا اَرْحَمَ الرّاحِمِین».

و خدایا! از حوض جدّ امام مهدیg ما را سیراب كن، با كاسه و به دست جدّ او، سیرابی كامل و با آب گوارائی كه هیچ نقصان و تشنگی بعد از آن برای ما نباشد، ای ارحم الراحمین.

آیا كمالی بالاتر و برتر از اُنس با جان و قلب نبی اكرمf وجود دارد؟ آیا بالاتر از سیرابی از چشمه وجود معنوی پیامبر خاتمf ممكن است؟ گفت:

تو چه دانی صدای مرغان را

كه ندیدی شبی سلیمان را

كسی معنی این دعا را می فهمد كه جایگاه قلب محمدیf را در هستی درك كرده باشد، و لذا ندا سر می دهد:

مرا تا جان بود در تن بكوشم

مگر از جام او یك جرعه نوشم

حالا در آخر دعا؛ همه تقاضاها را جمع كرده و آن را یك تقاضا كرده ای و می گویی: از حوض جدّ امام مهدیf ما را سیراب كن، آن هم سیرابیِ پایدار كه همواره در محبت محمد و آل اوh پایدار بمانیم، چرا كه به ما گفته اند:

در این خاك، در این خاك، در این مزرعه پاك

به جز مهر، به جز عشق، دگر تخم نكارید

و آن هم عشق و مهر به پاكانِ معصوم، یعنی:

عشقِ پاكان در میانِ جانْ نشان

جان مده اِلاّ به مهر سرْ خوشان

سر خوشان، یعنی صاحبان كاسه محبت الهی كه صاحب اصلی آن كاسه، حضرت «اَوَّلُ ما خَلَقَ الله» یعنی ذات اقدس محمدیf است و در این فراز از دعا می خواهی خداوند به كاسه او و به دست او تو را سیراب كند و چقدر سخت است وقتی دل از آن سیرابیِ بزرگِ معنوی به دست معنوی ترین انسان هستی محروم باشد. گفت:

آتش بگیر تا كه بدانی چه می كشم

احساس سوختن به تماشا نمی شود

آبی که از جان منوّر انسان کامل به قلب شیعیانشان جاری می شود؛ اولا: قلب را به بهشت متصل می کند، آن هم نهر خاصی از نهرهای بهشت، نهری که از زیر عرش الهی جاری است و منشأ آن کامل ترین اسماء الهی می باشد،[147] که از شیر سفیدتر و از عسل شیرین تر و از سرشیر لطیف تر است، و به آن هایی که نور پیامبر و اهل بیت او را یافتند، می رسد،[148] از شیر سفیدتر است چون آلوده به هیچ جهلی نیست، و از عسل شیرین تر است، چون با نشاط قلبی همراه است و از نوع شعور و بصیرت حضوری است و نه حصولی چون تماماً منطبق بر فطرت انسان بوده و ملائم عمق جان انسان است، و از سرشیر لطیف تر است چون مطابق فطرت است و فطرت انسانی به راحتی آن را می پذیرد. راستی اگر زندگی به چنین انتهایی ختم نشود انسان چگونه ابدیت خود را ادامه دهد؟ شریعت محمدی راه ارتباط با قلب آن حضرت است و نوشیدن از جام معنویِ جان آن حضرت. خدا کند ما از مشتاقان پرشور چنین جامی باشیم و نه از کُندرُوانِ کم توان.

جای خستگی و خاموشی نیست، باید مواظب بود فرج به دست ما به تأخیر نیفتد. دعای ندبه خبر از تاریخ پویایی می دهد که در انتهای آن سیراب شدن جان و جهان از چشمة معنوی قلب محمدیf در منظر نور مهدی g است.

باید عزیزان؛ روی این دعا وقت بگذارید. از جمال امام مهدیg می توان طوری مدد گرفت كه این دعاها برای جان ما محقق گردد.

اجازه بدهید بحث را در همین جا تمام كنیم و از خدا بخواهیم بر ما منت بگذارد و توفیقمان دهد تا این دعا را آن طور که شاید و باید بفهمیم و به قلب خود برسانیم و آن را وسیله ظهور وجود مقدس حضرت صاحب الامرg قرار دهیم. به امید آن كه به نور مهدیg تمنّاهای خود را تا افق های متعالیِ وجود، وسعت دهیم. إن شاءالله[149]

«اَللّهُمَّ اِنّا نَرْغَبُ اِلَیْكَ فِی دَولَةٍ كَرِیمَةٍ تُعِزُّ بِهَاالاسْلامَ وَ اَهْلَهُ وَ تُذِلُّ بِهَاالنِّفاقَ وَ اَهْلَهُ وَ تَجْعَلُنَا فِیهَا مِنَ الدُّعاةِ اِلَی طاعَتِكَ وَ الْقَادَةِ اِلی سَبیلِكَ»[150]

خدایا! ما طالب دولت كریمه ای هستیم كه در آن اسلام و مسلمین عزیز شوند و نفاق و منافقین ذلیل گردند و ما در آن دولت در طاعت تو و در طاعت راهنمایان به راه تو قرار داشته باشیم.

خدایا! حضرت یعقوب(ع) در هیچ حالی یاد یوسف(ع) را از قلب خود خارج نکرد، حتی آن گاه که خبر دستگیری حضرت بنیامین را آوردند که به زعم برادران به جرم سرقت در مصر، دستگیر شده است، یعقوب(ع) فرمود: نفس شما موضوع را برایتان مشتبه کرده است، و روی از آن ها برگرداند و ناله سر داد: « ... یَا أَسَفَی عَلَی یُوسُفَ وَابْیَضَّتْ عَیْنَاهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ كَظِیمٌ»[151] ای دریغا بر دوری یوسف. و از این چشم به راهی و حزن، دیدگانش سفید شد در حالی که صبر پیشه کرده بود، چون می دانست با آمدن یوسف همه مناسبات تغییر می کند. لذا فرمود: «یا بَنِیَّ اذْهَبُواْ فَتَحَسَّسُواْ مِن یُوسُفَ وَأَخِیهِ وَ لاَ تَیْأَسُواْ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِنَّهُ لاَ یَیْأَسُ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ»[152] ای فرزندانم بروید و در جستجوی یوسف و برادرش باشید و از کمک خاص الهی ناامید نگردید، چرا که کافران که منکر وعده و فرج الهی هستند، از کمک خاص الهی مأیوس هستند. و یعقوب(ع) به نور بصیرت توحیدی اش درست پیش بینی می کرد و خدایا تو امیدِ او را در زمان حیاتش برآورده کردی. پروردگارا! ما هم یعقوب وار چشم به راه امامی هستیم که چشم همه انبیاء و اولیاء ات به اوست، به حقیقتِ همان لطفی که به یعقوب(ع) نمودی، ما را از ظهور با برکت امام زمانمان محروم مگردان.

«والسلام علیكم و رحمةالله و بركاته»