زیارت آل یاسین نظر به مقصد جان هر انسان

تصور عموم مردم این است كه خداوند خلقشان كرده است تا از طریق یك زندگی عادی دینداری كنند و انتظار دیگری هم از آنها نیست. در حالی كه مفسرین در تفسیر آیه «ماخَلَقْتُ الْجِنِّ وَ الْاِنْسِ اِلّا لِیَعْبُدُون»[2] كه می فرماید: جن و انس را برای عبادت خلق كردیم. در تفسیر «لِیَعْبُدُون» فرموده اند: «لِیَعْرِِفُون» یعنی برای معرفت. پس معنی آیه عبارت می شود از این كه؛ خداوند می فرماید: انسان و جن را خلق كردیم تا اهل معرفت شوند. حال اگر متوجه باشیم كه برای معرفت به حقایق عالیه خلق شده ایم، پس باید بپذیریم به اندازه ای كه معرفت ما نسبت به حقایق عالیه و ذوات مقدسه پایین است، به همان اندازه از فلسفه خلقتمان دوریم و از نتیجه ای كه باید از زندگی بگیریم، محروم هستیم. مثلاً درخت سیبی كه باید میوه سیب بدهد، اگر میوه ای غیر از سیب بدهد، عملاً آنچه را اقتضای درخت سیب بودنش است انجام نداده است و دیگر آن درخت را به عنوان درخت سیب نمی توان شناخت. اگر انسان برای عبادت خلق شده است و عبادت هم باید با معرفت شروع شود و به معرفت بالاتر ختم شود، پس هركس به اندازه معرفتش به حقایق عالیه، به مقصد حقیقی خلقتش نزدیك شده و هركس به اندازه ای كه به مقصد خلقتش نزدیك نشده است، هر كار دیگری كرده باشد، كاری كه باید بكند و از آن طریق به وجود خودش معنی بدهد، نكرده و عملاً همه كارهایش پوچ است. مثل درخت سیب كه هر میوه دیگری بدهد، اگر میوه سیب ندهد، عملاً دیگر درخت سیب نیست، حالا شاخه و برگ بدهد ولی سیب ندهد، این درخت سیب نیست و نمی توان به آن درخت سیب گفت. انسانی هم كه زندگی اش منجر به معرفت نسبت به حقایق نشود، عملاً معنی انسان بودن را از دست داده است.

البته توجه داشته باشید كه عبادت صحیح منجر به قرب می شود و قرب یعنی اُنس بیشتر با حقایق عالیه و این خودش منجر به معرفت می شود، آن هم از بهترین نوع معرفت كه همان معرفت حضوری است.

از جمله موضوعاتی كه در معارف دینی جایگاه بسیار بلندی دارد، امام شناسی یا معرفت به مقام امام است و درست به همان اندازه كه جایگاه آن بلند است، دست یابی به آن آسان نیست، ولی از آن طرف هم بركات شناخت امام نامحدود است. عمده آن است كه ما تصور نكنیم شناخت حقایق، كاری آسان و با اندك تأمل به دست آمدنی است. مگر خداشناسی آسان است كه امام شناسی آسان باشد؟! این انتظار غلطی است كه بدون تلاش لازم بخواهیم به معارف بلند دست پیدا كنیم. اگر مسئله ساده بود، نمی فرمودند: هدف از خلقت جن و انس، به دست آوردن معرفت است.

بسیار كم اند كسانی كه خدا را لااقل در آن حدّی كه خداست، بشناسند و بپرستند. البته فعلاً بحث در رابطه با چگونگی شناخت خدا نیست، عرض بنده این است كه بعضی ها آنچه می پرستند در حقیقت خدا نیست. امام خمینی«رحمه الله علیه» می فرمودند: آیت الله حجّت«رحمه الله علیه» فرموده بودند: «فلانی كافر عادلی است.» از ایشان پرسیده بودند: حاج آقا! اگر كافر است، چگونه عادل است؟ و اگر عادل است، چگونه كافر است؟ فرموده بودند: كافر است، چون خدایی كه او می پرستد، خدای واقعی نیست، یك چیزی در ذهن خود ساخته است و می پرستد، امّا عادل است، چون نمی خواهد حقّ بقیه را غصب كند. بعضی ها خدا را نمی پرستند و به واقع خدا ندارند و در حدّی هم كه می توانند خدا را بیابند، فكر نمی كنند. اعمال هركس به اندازه معرفتش قبول می شود، حالا اگر كسی عقلش را به كار نبرد و متوجه حقایق عالیه نشود، باید حساب خود را خودش در این دنیا بكند كه چه انتظاری در قبولی و نتیجه اعمالش باید داشته باشد. كسی كه در حدّ شناختن صحیح خدا، فرصت برای خود ایجاد نكرد و در آن راستا تفكر ننمود، هنوز به مرز انسانیت نرسیده است. خداشناسی كار می خواهد، زحمت می خواهد، فراغت می طلبد و بلكه واجب ترین امر است. البته عرض بنده این نیست كه همه ما باید فیلسوف یا متكلم بشویم، ائمهh نه فیلسوف بودند و نه متكلم، ولی با قلب زلالی كه داشتند و با رعایت كامل موازین شرعی، خداوند بر قلب آن ها تجلی نمود، آن هم تجلی كامل و تمام.

عزیزان می دانید كه خداشناسی از نماز، روزه و حج و...، از همه این ها واجب تر و مهم تر است. مسئله اوّل رساله های عملیه را مطالعه بفرمایید، می فرمایند: عقیده مسلمان به اصول دین باید از روی دلیل باشد. لذا است كه روایات ما متذكر می شوند: اگر كسی اصول دین را قبول نداشته باشد، اصلاً عباداتش باطل است. مرحوم نراقی«رحمه الله علیه» در معراج السعاده می فرمایند: واجب ترین كار برای هر انسانی شناخت خداوند است. البته هركس به مقدار وسعش باید تلاش كند. اما همه باید خدا را بشناسند، آن وقت، خداشناسی كه واجب ترین واجب هاست، برای روح و ذات و جان انسان بسیار لازم و مفید است. به نظر شما آیا كسانی كه خدا را قبول ندارند، از آن جهت است كه خیلی متفكرند و لذا متوجه شده اند خدا نیست، یا در این رابطه اصلاً فكر نكرده اند؟ این مسلم است كه هرجا خداشناسی هست، تفكر مطرح است و هر جا بی فكری و لاابالی گری هست، بی خدایی در صحنه است. شما یك نفر را پیدا نمی كنید كه واقعاً از سر تفكر بگوید: به این دلیل خدا نیست. كسانی كه منكر خدا هستند، به اندازه یك آدم معمولی هم فكر نكرده اند؛ كه چون این مسئله روشن است از آن می گذریم.

علاوه بر معرفت به توحید و معاد و نبوت كه باید نسبت به فهم درست هر كدام از آن ها اندیشه ها را به كار گرفت، مسئله امام شناسی و پیرو آن امام زمان شناسی است. اگر انتظار دارید بدون تفكر و تعمق و بدون داشتن مبانی عقلی، امام را بشناسید، مطمئن باشید چنین چیزی ممكن نیست. امام شناسی یك كار بزرگ عقلی و قلبی است، تا آن جایی كه إن شاء الله بتوان از پرتو مقام معنوی ذوات مقدسه امامان برخوردار شد. پس اوّلین نكته ای كه نباید از آن غفلت نمود، برنامه ریزی و آمادگی برای شناخت امام است، در حدّی كه آن را به عنوان یكی از كارهای اصلیِ فعالیت های دینی خود قلمداد كنیم. روایات بسیار موثق و خوبی در مورد وجود امام زمانg داریم كه آن روایات، نور چشم ماست و عموماً سنّی و شیعه آن ها را نقل كرده اند. این روایاتی كه می گوید مهدی امّت پیامبرf از قریش است و یازدهمین فرزند فاطمه زهراi و از نسل امام حسینu است، همه این ها روایاتی است كه در متون دینی شیعه و سنی بدان اشاره شده است؛ از جمله حدیث جابر بن عبدالله انصاری است كه از قول پیامبر اكرمf نام هر یازده امام را تا حسن بن علی(ع) یعنی حضرت امام عسگریu نقل می كند، بعد حضرت می فرمایند: «و پس از او فرزندش است كه نام و كنیه او با نام و كنیه من یكی است، و خداوند او را بر همه جهان حاكم می سازد و اوست كه از نظر مردم پنهان می شود و غیبت او طولانی است تا آن جایی كه فقط افرادی كه ایمان آنان استوار و آزموده و عمیق است، بر عقیده خود در مورد امامت او باقی می مانند».[3]

بنابراین از جهت متنِ روایاتی كه نسبت به توجه به وجود مقدس امام زمانg قابل اطمینان باشد هیچ مشكلی نداریم.[4] آنچه را باید عنایت داشته باشید این است كه اصرار زیادی در متون روایی در «شناخت امام» شده است. راوی می فرماید: «سمعت اباجعفر(ع) یقول: مَنْ مَاتَ وَ لَیْسَ لَهُ إمامٌ فَمَوْتُهُ مِیْتَةٌ جَاهِلِیَّةٌ وَ لا یُعْذَرُ النّاسُ حَتّی یَعْرِفُوا اِمامَهُم وَ مَنْ ماتَ وَ هُوَ عارِفٌ لِإمامِهِ، لا یَضُرُّهُ تَقَدُّمُ هذَا الْاَمْرُ أَوْ تَأَخُّرُهُ وَ مَنْ مَاتَ عَارِفًا لإمَامِهِ كانَ كَمَنْ هُوَ مَعَ الْقائِمِf فی فُسطاطِهِ»[5] یعنی؛ هركس بمیرد و برای او امامی نباشد، به مرگ جاهلیت مرده است و هیچ عذری از او در عدم شناخت امام قبول نمی شود، و اگر كسی بمیرد و امام زمان خود را بشناسد، جلو و عقب افتادن ظهور امام زمان g به او ضرر نمی زند، و اگر كسی توانست امامش را بشناسد ولی مرگش قبل از ظهور حضرت فرا رسید، مثل كسی است كه در خیمه امام زمانg نشسته است، و باز در روایت دیگر دارد مثل كسی است كه همراه امام می جنگد.»

ملاحظه می فرمایید كه تأكید حضرت بر روی شناخت امام است و می فرمایند؛ هیچ عذری در عدم شناخت امام از كسی قبول نمی شود. پس اصلی ترین مسأله را باید در شناخت امام دانست.

در روایت مشهوری كه سنّی و شیعه بر آن تأكید دارند هست كه رسول خداf می فرمایند: «مَنْ ماتَ وَ لَمْ یَعْرِف ْ اِمامَ زَمانِهِ ماتَ مِیْتَةً جاهِلِیَّةً»[6] یعنی؛ اگر کسی بمیرد و امام زمان خودش را درک نکند به مرگ جاهلیت مرده است.»

مسلّم منظور از شناختن امام زمانg ، شناختن مقام و مرتبه قدسی آن حضرت است و این نوع شناختن است كه ارزش دارد و تنها انسان هایی به چنین شناختی نائل می شوند كه ملاك داشته باشند و قواعد حق و باطل را تا اندازه ای بدانند. به عنوان مثال؛ همان چیزی كه در رابطه با شناخت امام خمینی«رحمه الله علیه» پیش آمد؛ خیلی ها ایشان را می دیدند، می دانستند هم كه اسم این آقا چیست، ولی دیدیم كه او را نشناختند، چون مقصدش را نمی فهمیدند. او را می دیدند حرف های او هم به گوششان می خورد، امّا شناختن او قاعده و ملاك دیگری می خواست. كسی كه ملاك های توحیدی ندارد، چطور امام زمان را كه متذكر توحید است می شناسد؟! در آخر دعای شریف ندبه در وصف امام زمانg می گویید: «اللَّهُمَّ وَ نَحْنُ عَبِیدُكَ التَّائِقُونَ إِلَی وَلِیِّكَ الْمُذَكِّرِ بِكَ وَ بِنَبِیِّكَ خَلَقْتَهُ لَنَا عِصْمَةً وَ مَلاذا...» یعنی؛ خدایا! ما بندگان كوچك تو، مشتاق ولیّ تو هستیم، همان كسی كه متذكر به تو و به پیامبر تو است، و او را خلق كردی تا برای ما وسیله نجات از گناهان و پناه ما باشد. بنابراین باید بدانیم دنبال كسی هستیم كه متذكر خدا و راه و روش پیامبرخداf است، وگرنه چگونه می توانیم امام زمانg را تصدیق كنیم. پس باید فكر آن حضرت را شناخت، مقصدش را شناخت، و این كار آسانی نیست، باید اندیشه را به كار انداخت. آیا كسانی كه منكر وجود مقدس حضرت اند، خیلی فكر كرده اند و نیافته اند؟ یا عقل شان را تعطیل كرده اند و چشمشان را بسته اند و ندیده اند؟! آیا دانشمندان و متفكران و محقّقانی كه وارد این موضوع شدند و فكر كردند، هر چه جلوتر رفتند، موضوع برایشان روشن تر شد یا هر چه جلو رفتند انكارشان بیشتر شد؟ بعضی از چیزها هست كه هر چه بیشتر تحقیق می كنی، بیشتر به نبودش پی می بری، مثل «غول» كه هر چه بیشتر تحقیق می كنی می فهمی، ساخته ذهن است و حقیقت ندارد. در مقابل، بعضی از چیزها هست كه حقیقتش بالاتر از آن است كه به راحتی بتوان به آن دست یافت، ولی هر چه بیشتر تحقیق كنی، بیشتر به حقیقت آن نزدیك می شوی. مسئله امام زمانg این خصوصیت را دارد كه هر چه بیشتر تحقیق كنی نه تنها بیشتر می پذیری، بلكه شیدای این مقام هم می شوی. نهایتش این است كه گاهی مطلب به قدری بزرگ است كه آدم درمی ماند چگونه می توان این حقیقت بزرگ را برای مردم روشن كرد، و لذا می گوید: خدایا! خودت مسئله را حل كن كه ملّت متوجه چنین مقامی بشوند.

پس از این كه متوجه اهمیت شناخت امامu شدیم، مسأله دیگری كه پیش می آید این است كه امام را چگونه بشناسیم؟ قبلاً راجع به مقام امام و نحوه حضور امام بحث كرده ایم، این جا به ذكر یك نكته و دو مثال اكتفا می كنم.

نكته ای كه در كتاب «مبانی معرفتی مهدویت» مفصلاً عرض شد این بود كه طبق یك قاعده بدیهی، «هرچیزی باید به اصل خودش برگردد.» مثلاً هر چیز شیرینی باید به شكر كه اصل شیرینی و عین شیرینی است، برگردد، همان طور كه هر تری به عین تری برمی گردد، كه آب است. با توجه به این قاعده است كه می گوییم همه ما انسانیم، اما هیچ كدام انسان كامل نیستیم. پس باید انسانیت ما به انسان كامل یا عین انسان برگردد. بنابراین عین انسان همیشه در عالم هست كه ما می توانیم از جهت انسانیت از او نور بگیریم و در راستای انسانیت رشد كنیم، و عنایت داشته باشید حقیقت انسان یا انسان كامل، حقیقتی است فوق جسم و مكان و زمان. زن ها و مردها همه انسان اند، ولی قطب جان همه انسان ها امام زمانg است، لذا معنی نمی دهد كه زن ها بگویند چون امام زمانg مرد است، پس امام ما نیست، چون آن حضرت انسان كامل و قطب جان انسانیت انسان هاست. امام عین انسانیت است، پس هر اندازه بخواهی در انسانیت كامل شوی، فقط در گرو ارتباط و بهره گیری از امام زمانg به دست می آید. چون شما اگر انسان بشوید، كامل می شوید، همچنان كه درخت سیب اگر سیب بزرگِ آب دار بدهد درخت سیب كامل است، اگر فقط برگ بدهد، درخت سیب كامل نیست. انسان اگر انسانیتش شدید شود، به مقصد رسیده است، مقصد هر انسانی، انسان كامل است.

در اواخر دعای عزیز ندبه خطاب به آن حضرت عرضه می داری: «بِنَفْسی اَنْتَ اُمْنِیَّةُ شائِقٍ یَتَمَنّی، مِنْ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ ذَكَرَا فَحَنّا» یعنی؛ به جانم سوگند تو آن آرمان بلند وشور آفرینی هستی كه مورد آرزو و توجّه همه می باشی، هر زن و مرد مؤمنی تو را یاد می كند و از دوری تو می نالد. این كه می فرماید حضرت آرزوی همه انسان ها هستند، حرف خیلی دقیق و عمیقی است. یعنی آن انسان كاملی كه امام و جلوه نهایی هر كسی است، آرزوی ماست، چون ما انسانیم، اما انسان كامل نیستیم، ولی سیر به سوی انسان كامل مقصد و آرمان و آرزوی ما است. درخت سیب اگر یك سیب كوچك و كم آب بدهد، به مقصدش نرسیده است، مقصد درخت سیب این است كه سیب كامل بدهد. جان همه انسان ها و مقصد و مقصود همه انسان ها و محل و جایگاه نموّ همه انسان ها، یعنی آن جایی كه همه ابعاد كمالی خودشان را می یابند، و آن مقام مقدس امام زمانg است. شما فقط و فقط در راستای ارتباط با امام زمانg و در راستای برخورداری از انوار آن حضرت، همه وجودتان را در حال كمال می یابید. البته بحث درباره این موضوع آن قدر لطیف، ظریف، دقیق و عمیق است كه بزرگان می فرمایند: با رعایت بسیاری از دقایق و ظرائف إن شاءالله به مسیری كه باید برسیم، می توان رسید.

پس گفتیم كه امام، انسان كامل است و لذا قبله همه انسانیت ما، امام است. هر درجه از انسانیت را كه بخواهیم باید از طریق ارتباط با امام و از راه جلبِ نظر مبارك آن حضرت به دست آوریم، به همین جهت در دعای ندبه عرضه می داری: «وَامْنُنْ عَلَیْنا بِرِضاهُ» یعنی؛ خدایا! با ایجاد رضایت قلب مبارك امام زمانg بر ما منت بگذار. تقاضا می كنی خدایا! تو كمك كن تا قلب امام زمانg از ما راضی باشد. این فراز از دعا نكته دقیقی است و از شعور دینی بلندی ریشه گرفته است، معنی اش این است كه شما وقتی كامل می شوید كه انسان كامل به شما توجه كند و چون آن حضرت در آن مقام تماماً قلب است، می خواهی قلب امام زمانg از شما راضی باشد، چون قلب امام زمان قلب كلّ است، سلطان قلب ها است. هر قلبی به اندازه ای كه به قلب كل نزدیك است، قلب است، و از گوهر انسانیت بهره مند است، وگرنه اصلاً قلب نیست، وَهم و خیال است. گفت:

دل یكی گوهری است ربانی

خانه دیو را چه دل خوانی

آنكه دل نام كرده ای به مجاز

روبه سوی سگان كوی انداز

متأسفانه؛ ما محلِ وَهم و خیال را دل نام نهاده ایم و خودمان را از دل حقیقی محروم نموده ایم كه اصل این موضوع در بحث «امام زمانg قلب عالم هستی»[7] بحمدالله تا حدّی روشن شده است.

امام یك دُرّ قیمتی است و برای یافتن این دُرّ باید تلاش اساسی بكنیم، همه حقیقت هر انسانی در رابطه با امام(ع) محقق می شود. ارتباط منِ شما با تن شما چگونه است؟ می گویید: من با چشمم می بینم، من با گوشم می شنوم، پس آن بیننده و شنونده اصلی «منِ» شما است، چشم و گوش به نور منِ شما، شنوایی و بینایی دارند. اعضاء تن شما، خود شما نیستند، تن شما در موقع خواب، در رختخواب است، ولی خودتان كه همان من شما است، خواب می بینید، پس معلوم است كه خودتان غیر از تنتان هستید. ولی تن شما در قبضه من شما است و آن مَنْ همه جای بدن شما هست و به جهت توانایی های آن مَن است كه شما با چشم می بینید و با گوش می شنوید، دست شما را «مَنِ» شما تكان می دهد. مَنِ شما همه جای تن شما هست و اصل و اساس همه شعور و ادراك شما «مَن» شما است نه تن شما، چون همه ادراكات به آن برمی گردد. همچنان كه همه انسانیتِ شما به آن انسان كامل برمی گردد و نحوه حضور آن حضرت در عالَم انسانی، مثل نحوه حضور «مَن» شما در تن شما است، و همان طور كه چشم و گوش بدون حضور «مَن» كالبد بی جانی بیش نیستند، عدم حضور انسانیت در جان انسان ها، در واقع موجب می شود كه ما كالبدی انسانی باشیم، بدون داشتن حقیقت انسانیت، مثل كالبد چشم، بدون نور رؤیت. از طرفی همه حقیقت عالم، جهت انسانیت انسان به وجود آمده است،[8] پس انسان كامل كه حقیقت انسانیت و بنیاد انسانیت هر انسانی است، اصل عالم و قطب دایره عالم امكان است، و لذا هر حقیقتی پیش امام زمانg است؛ هركس به اندازه ای كه به امام زمانg نزدیك است، از حقیقت بهره مند است، و گرنه گرفتار وَهم و خیال است. اگر تأمل بفرمایید، موضوع فوق العاده دقیق و روشنی است و لذا تصدیق خواهید كرد كه زیارات ما عبادت است، به واسطه همان توجهی كه باید به مقام انسان كامل انداخت. اگر كمی آماده باشیم، پس از توجه قلب به آن مقام، حقیقت آن حضرت را به راحتی تصدیق می كنیم و به لطف الهی قلب به رؤیت آن مقام مفتخر می گردد. امیدواریم با چنین موضع و امیدی زیارت آل یاسین را دنبال بفرمایید تا به واقع برای ما زیارت باشد.

با هم زیارت امام زمانg را كه هنگام تشرف به سرداب امام زمان(ع) می خوانند و مشهور به «آل یس» است، بخوانیم و به كمك این كلمات با قلب خود به مقام آن حضرت(ع) نگاه كنیم. این زیارت با افق های بسیار دقیقی به حقیقت وجود مقدس حضرت می نگرد، لذا باید از طریق این گونه زیارات، به واقع آن مقام را زیارت كرد و به ملاقات آن حضرت نشست كه خیلی قیمتی است. ما در كم ترین حدّ هم امام زمان شناس نیستیم، چرا كه حقیقت زیارت از ما گرفته شده و فقط الفاظش برای ما مانده است، همان طور كه چون اسلام را نمی شناسیم، اسلام از ما گرفته شده است.

از امام زمان(ع) می پرسند: چگونه شما را زیارت كنیم؟ خود امام زمان(ع) می فرمایند: «وقتی خواستید توجه كنید به وسیله ما به سوی خداوند - یعنی مقصد خدا است- پس این دعا را بخوانید». آن وقت با توجه به این نكته باز وَهّابی ها ما را متهم می كنند كه شما امام را می پرستید. ببینید امام(ع) چگونه با ما صحبت می كنند و چگونه ما را به سوی خدا می خوانند، می فرمایند: «وقتی خواستید توجه كنید به وسیله ما به سوی خدا»، همان طور كه خدا فرمود: «سَلامٌ عَلَی آلِ یس»[9] شما هم همان را بگویید. و سپس زیارت خودشان را با این مضامین به ما آموختند.

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ یَا دَاعِیَ اللَّهِ وَ رَبَّانِیَّ آیَاتِهِ﴾

سلام بر تو ای كسی كه به خدا دعوت می كنی و پرورش یافته آیات الهی هستی!

حالا ببینیم شیعه، امام خود را چگونه می شناسد، آیا این شناخت، یك شناخت واقعی و منطقی است یا احساسی و خیالاتی؟!

می گوییم: سلام بر تو كه ما را به خدا دعوت می كنی و پرورش یافته آیات خدا هستی.

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ یَا بَابَ اللَّهِ وَ دَیَّانَ دِینِهِ﴾

سلام بر تو ای امامی كه دریچه ارتباط با خدایی، و دین شناس واقعیِ دین خدا هستی!

همین حالا امامِ حیّ و زنده ای كه بشود با او این گونه حرف زد، رو در روی ما است و اعتقادمان را در محضر آن حضرت جمع بندی می كنیم تا در عین سرزنده نگهداشتن این اعتقاد بزرگ، بتوانیم از بركات توجه به چنین حقیقت بزرگی، بهره مند شویم. شیعه با دقت بسیار متوجه این گوهر متعالی شده است و مواظب است این شعور در او فرو ننشیند. ابتدا باید با اندیشه و تدبّر به چنین معرفتی دست یافت و سپس از بركات آن استفاده كرد و درواقع ما از طریق این زیارات داریم می گوییم:

دیر آمدی ای نگار سر مست

زودت ندهیم دامن از دست

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ یَا خَلِیفَةَ اللَّهِ وَ نَاصِرَ حَقِّهِ﴾

سلام بر تو ای خلیفه خدا و یاری دهنده حقّ حضرت پروردگار!

پس از معرفت به وجود آن حضرت، با چشم قلب به مقام منوّر آن حضرت می نگری و با رؤیتِ همه اسماء الهی در آن مقام، می گویی: سلام بر تو كه خلیفه خدایی! خلیفه خدا یعنی آن كسی كه همه صفات خدا را یك جا در وجود جامع خود دارد، ولی از خود ندارد بلكه خدا به او داده است. قرآن در وصف خلیفه خدا فرمود: «وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاء كُلَّهَا»[10] یعنی؛ خداوند به آدم - به عنوان خلیفه خدا- همه اسماء را تعلیم فرمود، پس تمام اسماءِ خدا ابتدا در ظرف مقام آدمیت پذیرفته شده و سپس در حركات و سكنات خلیفه واقعی او جلوه كرده و می كند.

امروز انسانِ حیِّ كامل در صحنه هستی، امام زمانg می باشد. حتماً مطلعید كه حضرت «الله» اسم جامع حضرت احدیت است، حال اگر «الله» به عنوان اسم جامع بخواهد تجلی كند، آن تجلی نمی تواند در ظرف وجود ملائكه باشد، چون هر ملكی مظهر اسمی از اسماء الهی است، یكی مظهر اسم علیم اوست به نام حضرت جبرئیل(ع) و یكی مظهر اسم مُمیت اوست به نام حضرت عزرائیل(ع) ، ملائكه هر كدام در مقام خاص و مظهر اسم خاص هستند، همان طور كه خودشان در وصف خود می گویند: «وَمَا مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقَامٌ مَّعْلُومٌ»[11] یعنی؛ و ما فرشتگان فقط هر كدام مقام مخصوص به خود را داریم، و لذا هر كدام مظهر اسم خاصی هستند، و هیچ كدام خلیفه «الله» كه مقام جامع اسماء الهی است، نیستند. از طرفی همان طور كه هر اسمی مظهری دارد، اسم «الله» نیز مظهری می طلبد و مظهری را به صحنه آورده است كه آن مظهر باید اوّلاً؛ انسان باشد. ثانیاً؛ انسانی باشد كه ظرفیت پذیرش همه اسماء را داشته باشد، پس محال است خلیفه «الله»، لحظه ای موجود نباشد - چه ظاهر و چه غایب- چون اسم «الله»، بی مظهر نمی شود و هنر شیعه در دو چیز است؛ یكی در این كه: متوجه شده است حتماً خلیفةالله موجود است، و دیگر این كه متوجه شده مصداق شخصی و فردی آن چه كسی می تواند باشد. مسلّم اگر قسمت اوّل پذیرفته شد، هیچ كس جز وجود مقدس اهل البیتh ادعای خلیفه الله بودن به معنی واقعی آن -كه ظرف پذیرش و ظهور جمیع اسماء الهی باشد- ندارد و نمی تواند چنین ادعایی داشته باشد.

خداوند برای ارتباط انسان ها با خودش خلیفه انتخاب كرده است، و آن خلیفه همان كسی است كه بشریت را به خدا می خواند و «داعِیَ الله» است. ارتباط با خدا فقط وفقط از طریق خلیفه او امكان پذیر است و لذا خلیفه او «باب الله» و دریچه ارتباط با خدا است و این جاست كه نباید غفلت كرد كه خلیفه خدا یك مقام است به نام مقام واسطه فیض، مقامی بالاتر از جبرئیل و عزرائیل، آن وقت یك چنین حقیقتی كه احاطه كلی بر هستی دارد، كجا پنهان است؟ اصلاً چرا تصورمان از آن حضرت این قدر محدود باشد كه او را در حدّ یك انسان معمولی به حساب آوریم كه در جایی پنهان شده است؟ چرا متوجه نباشیم كه او واسطه فیض است و لذا تمام ارض و سماء در قبضه وجود اوست؟ وقتی تمام زمین و آسمان به فیض وجود او موجود می شوند، چرا محدود به جسمی خاص باشد؟ البته كه هرگاه هر طور اراده بفرماید، جسم، بلكه جسم ها برای خود ایجاد می كند ولی حضور آن حضرت «باب الله» است و این مقام مقامی نیست كه وجود یا عدم وجود مادّی آن حضرت در تجلی انوارش نقش داشته باشد.[12]

از پیامبر اكرمf درباره حضرت مهدیu پرسیدند؛ می فرمایند: «او غیبتی طولانی دارد، جابر سؤال می كند: «هَلْ یَنْتَفِعُ الشّیِعَةُ بِالْقائِمِ(ع) فِی غَیْبَتِهِ؟»[13] آیا شیعه در غیبت حضرت قائم(ع) از او بهره مند می شوند؟ پیامبر خداf می فرمایند: آری! به خدایی كه مرا به نبوت برگزید، در زمان غیبت، نور و رحمتش از مردم بریده نمی شود مثل بهره مندی مردم از خورشید در پشت ابر».

درست است كه مشخصاً ممكن است نتوانیم به آن حضرت اشاره كنیم، ولی تمام نور امام به جان ما سرازیر است، باید جان را از طریق همین سلام ها به سوی او متمایل كرد و انوار جامع اسماء الهی را از وجود متعالی او گرفت و استفاده كرد.

پس از آن كه عقل متوجه وجود مقدس آن حضرت در هستی شد و قلب هم وقتی در خود جستجو كرد و متوجه شد كه در طلب اوست و چون طلب بدون معرفت هم ممكن نیست. لذا وقتی او را یافت، می شناسد و در اظهار صفات او می گوید: «وَ نَاصِرَ حَقِّهِ» سلام بر یاری كننده حق خدا در بین بندگان خدا! یعنی آن حضرت كمك می كند تا با نمایش صفات كمالیه «الله» و جلب نظر مردم به حق، حقّ خدا در بین بندگانش محقق شود و مردم بتوانند خدابین شوند. چون با توجه به خلیفه الله بودن و ناصرِ حق بودنِ آن ذات مقدس به او سلام دادی و گفتی «السَّلامُ عَلَیْكَ یَا خَلِیفَةَ اللَّهِ وَ نَاصِرَ حَقِّهِ»، حال می گویی:

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ وَ دَلِیلَ إِرَادَتِهِ﴾

سلام بر تو ای حجّت خدا و ای كسی كه نمایان كننده احكام الهی هستی!

انسان كامل كه از یك طرف محلّ پذیرش اسماء الهی است ، و از طرف دیگر محلّ نمایش جامعیت اسماء حضرت «الله» است، حجّت خداست، یعنی نمایش «الله» است. اگر می خواهید به «الله» برسید و حق را با تمام اسماء عبادت كنید، باید به حجّت «الله» نظر كنید و از او امر خدا را بگیرید.

عرضه می داری: «السَّلامُ عَلَیْكَ یا حُجَّةَ الله»؛ چون به كسی باید سلام كرد كه حیّ و حاضر باشد و بتوان او را دید و مورد خطاب قرار داد. وقتی زیارت كننده در جمال مبارك او حق را به تماشا می نشیند، از طریق او متوجه انتظارات حق از بندگانش می شود، در واقع هم او كه نمایش تمام نمای «الله» است، از طرف «الله» برای بندگان خبر آورده كه راه رسیدن به معبودشان چگونه است یعنی او «دَلِیلَ إِرَادَتِهِ» است. پس چون خواستی او را بنگری بر جنبه «حجه الله»بودن و «دلیل إرادَتِهِ»بودن او نظر كن، او را خواهی یافت و لذا بر اساس همین دو صفت به آن حضرت سلام می كنی و می گویی: «السَّلامُ عَلَیْكَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ وَ دَلِیلَ إِرَادَتِهِ»

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ یَا تَالِیَ كِتَابِ اللَّهِ وَ تَرْجُمَانَهُ﴾

سلام بر تو ای جمال منوّری كه تالی و پهلو به پهلوی كتاب خدا و زبان روشن كننده مقاصد آن هستی!

در اصطلاح داریم كه فلانی تالی تِلْوِ فلانی است، یعنی می توان از طریق این یكی به خصوصیات آن دیگری پی برد. حالا كه متوجه شدید در عالم هستی انسانی حاضر است كه تالی تِلْوِ كتاب خدا است، می خواهید نظر جانتان را به سوی وجود مبارك او بیندازید، چون از طریق او متوجه انوار كتاب خدا می شوید و راه ورود به مقاصد كتاب خدا را به بهترین نحو می یابید. راستی اگر دستور العملی از طرف خدا آمده باشد و آن دستورالعمل همواره در نمونه ای عینیِ محقق نشده باشد، چگونه می توان گفت آن دستورالعمل در این شرایط امكان تحقق دارد؟ به همین جهت آن كس كه به خدا و كتاب خدا ایمان آورد و می خواهد خود را با كتاب خدا هماهنگ كند، باید از انوار نمونه عینیِ آن دستور العمل مدد بگیرد و قبله جان خود را او قرار دهد. پس چون خواستی بر آن وجود مقدس نظر كنی؛ به صفات تالیِ كتاب خدا و ترجمان آن كتاب توجه كن و تَعَیُّن خارجی آن را ببین و چون نظر كردی و دیدی، سلام كن و بگو: «السَّلامُ عَلَیْكَ یَا تَالِیَ كِتَابِ اللَّهِ وَ تَرْجُمَانَهُ».

سپس می گویی:

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ فِی آنَاءِ لَیْلِكَ وَ أَطْرَافِ نَهَارِكَ﴾

سلام بر تو در سراسر شب و روزت!

این قسمت از زیارت نكات عجیبی را در منظر انسان قرار می دهد، چون امام مظهر بندگی و عبودیت خالص و كامل است، بنابراین حالات امام در طول شب و روز، حالات انسانی است كه با تمام وجود متوجه حق است و دلش در شعف اُنس با خدا قرار دارد. این حالات؛ حالات عجیبی است، حالت آزاد بودن از همه چیز و در حالِ توجه كامل به حق بودن.

عموم انسان ها یا در خاطرات گذشته به سر می برند -كه فعلاً رفته است و نیست- یا به آرزوهای آینده می نگرند -كه فعلاً نیست و معلوم نیست واقع شود- پس در واقع در یك خلأ و نیستی سیر می كنند، چون در حالت بقاء و وجود نیستند، بلكه در حالت عدم و تزلزل اند، حالا یا در گذشته ای كه رفته و یا در آینده ای كه نیامده است. ولی اگر انسان بتواند خود را از گذشته و آیندة خیالی و وَهمی آزاد كند، با «حال» به سر می برد و در «بقاء» وارد می شود، بقایی كه نه گذشته است و نه آینده، این آدم كه در حالت حال و بقاء است، می تواند با خدایی كه عین بقاء و حال است مأنوس باشد. خداوند هم اكنون در نزد ما است و می توان با او مأنوس شد، به شرط این كه ما در گذشته و آینده به سر نبریم، زیرا؛ «گذشته» و «آینده»، نه «حال» است و نه «بقاء». در صورتی كه خداوند در «حال» و «بقاء» است، پس كسی كه خود را از گذشته و آینده آزاد كرد و در حال و بقاء قرار گرفت می تواند با خداوندی كه عین حضور و بقاء است مأنوس شود. در همین رابطه امیر المؤمنین(ع) توصیه می فرمایند:

مَا فَاتَ مَضَی، وَ مَا سَیَأْتِیَ فَاَیْنَ؟

قُمْ! فَاغْتَنَمِ الْفُرْصَةَ بَیْنَ الْعَدَمَیْن

یعنی آنچه كه گذشت و در عدم فرو رفت، كه گذشت، و آنچه هم كه بناست بیاید كه فعلاً نیست، پس همّت كن در بین این دو عدم و نیستی، «حال» را حفظ كن و مغتنم بشمار.

پس انسانی كه مشغول گذشته و آینده است، در نیستی به سر می برد و نمی تواند با خدایی كه عین هستی و بقاء است ارتباط برقرار كند. مولوی در این رابطه می گوید:

فكرت از ماضی و مستقبل بود

چو از این دو رَست مشكل حل بود

چون بود فكرت همه مشغول حال

ناید اندر ذهن تو فكر محال

یعنی اگر توانستی خود را در «حال» قرار دهی، گرفتار اندیشه های پوچ و غیرقابل دسترس نمی شوی. حالا عنایت بفرمایید امام زمانg در این رابطه در چه شرایطی هستند، در مقام اُنس كامل با حق و آزاد از هر فكری كه بخواهد حضرت را از «حالِ حضور» خارج كند و لذا جا دارد كه دل را متوجه «حال حضور» حضرت كرده و بر آن مقام سلام كنیم، به حالِ حضوری كه حضرت در تمام شب و روزشان در آن مستقرند.

نشستن و برخاستن امام ظهور بندگی است. پس سلام بر نشستن و برخاستن امام كه از باطنی خبر می دهد كه آن باطن و قلب سراسر در محضر حق است، همان حالتی است كه باید برای ما نیز محقق شود و قبله جان ما است، پس سلام بر قبله جانمان! در واقع داریم از طریق این سلام، خودِ گم كرده مان را پیدا می كنیم و با آن معاشقه می نماییم و برای رؤیت آن مقام، نظر به حالات قدسی آن حضرت در شبانه روزشان می كنیم، و چون از این منظر آن حضرت را دیدیم، سلام می كنیم و می گوییم: «السَّلامُ عَلَیْكَ فِی آنَاءِ لَیْلِكَ وَ أَطْرَافِ نَهَارِكَ». بعد می گویی:

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ یَا بَقِیَّةَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ﴾

سلام بر تو ای بقیه الله در زمین خدا!

اصل موضوع و مفهوم «بقیه الله» كه معارف فوق العاده عمیقی را دربردارد، در بحث «معنی و عوامل ورود به عالم بقیه الله» تا حدّی روشن شده است و ممكن است چون ما كلمه «بقیه الله» را به عنوان صفت آن حضرت زیاد تكرار می كنیم، به معنی آن توجه لازم را ننماییم و نپرسیم چرا وجود مقدس امام زمانg را با این صفت یاد می كنیم. همین قدر عرض كنم كه حضرت شعیبu مردم زمان خود را كه كم فروشی و گران فروشی می كردند و متوجه چیزی بالاتر از سودی كه به ظاهر از این كارشان به دست می آوردند نبودند، از این كار نهی كردند و فرمودند: «بَقِیَّةُ اللّهِ خَیْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِینَ»؛[14] یعنی، اگر مؤمن بودید و به اسرار عالَم آگاهی داشتید، می دیدید كه آن بقاء و وجود الهی كه در راستای اعمال شرعی نصیب شما می شود، برای شما بهتر است از این سود كاذب و حرامی كه به دست می آورید. در این آیه حضرت شعیب(ع) مردم را متوجه یك حقیقتی فرمود كه آن حقیقت عبارت است از مقام آزاد شدن از سود و زیان دنیایی و رسیدن به عالم «بقیه الله»، یعنی مقام باقی بودن به نور «الله»، به جای باقی بودن به امیدهای وَهمی حاصل از سود دنیا. حال با توجه به این فكر و فرهنگ، وجود مقدس امام زمان(ع) مظهر تامّ آن مقام اند و لذا در بعضی روایات با آوردن صفت «بقیه الله اعظم» خواسته اند ما را متوجه كنند كه صاحب اصلی مقام «بقیه اللهی» آن حضرت اند. حالا با توجه به این نكته كه مقام بقیه اللهی، مقام باقی بودن به نور «الله» است به جای باقی بودن به امیدهای وَهمی دنیایی، قلب خود را متوجه مقام بقیه اللهی حضرت می كنی و سلام می دهی. سلام به آن مقام، بر اساس صفت بقیه اللهی، جوابش هم از آن مقام یعنی مقام بقیه اللهی است و لذا إن شاء الله جواب می فرمایند: «عَلَیْكَ السَّلام!» یعنی همان انوار مقام بقیه اللهی بر تو نیز باشد. چه زیبا رؤیتی و چه درخشان سلامی و چه با بركت جوابی.

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ یَا مِیثَاقَ اللَّهِ الَّذِی أَخَذَهُ وَ وَكَّدَهُ﴾

سلام بر تو، ای میثاق و پیمان خدا، آن میثاقی كه خداوند از جان و فطرت بندگان گرفت و آن را محكم نمود.

حتماً می دانید خداوند با جان همه انسان ها میثاقی بسته است كه او را پرستش كنند و از شیطان دوری نمایند. خطاب به انسان ها می فرماید:«أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَیْكُمْ یَا بَنِی آدَمَ أَن لَّا تَعْبُدُوا الشَّیْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ، وَأَنِ اعْبُدُونِی هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِیمٌ»[15] یعنی؛ ای فرزند آدم مگر عهد نكردی شیطان را عبادت نكنی و مرا عبادت كنی چرا كه عبادت من راه مستقیم است؟ حالا در این فراز می گویی: سلام بر تو ای امام زمانی كه تعیُّن عهد بندگی صِرف انسان ها با خدا هستی. همچنان در این رابطه خداوند می فرماید: «وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِن بَنِی آدَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَی أَنفُسِهِمْ أَلَسْتَ بِرَبِّكُمْ قَالُواْ بَلَی شَهِدْنَا أَن تَقُولُواْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِینَ»[16] یعنی؛ به یاد آر آن هنگامی كه پروردگار تو از فرزندان آدم میثاق گرفت كه آیا من پروردگار شما نیستم، گفتند: آری! می بینیم كه پروردگار مایی، تا روز قیامت نگویند ما از این مسئله غافل بودیم. حال در سلام خود به امام زمان gاظهار می داری كه تو همان پیمانی هستی كه اقرار به ربوبیت خدا است و در واقع وجود مقدس تو، تذكر همان پیمان و یادآوری آن است، تا خلق راه خود را گُم نكند، این است كه گفته می شود امام را هر جانی می شناسد، چون آن حضرت در واقع حضور بالفعل فطرت هر انسان است و هركس به اندازه ای كه بتواند به امام زمانش نزدیك شود، به خود راستین خود نزدیك شده است.

وجود منوّر حضرت؛ یادآور عهد هر انسانی است با خدا، و لذا امام(ع) هرگز كسی را به خودش دعوت نمی كند، چون خودی ندارد. خودِ او، خودِ واقعی ما است، و خودِ واقعی ما، عهد بندگی است با خدا، همان خودی كه ربوبیت حق را با جان خود دیده و تصدیق نموده است. حال وقتی انسان متوجه ربوبیت حق شود، متوجه عبودیت خود نیز شده است. چون ربّ؛ عبد می طلبد، و او به واقع ربّ است، پس ما هم به واقع عبدیم و دیگر هیچ، و وجود منوّر امام زمان(ع) متذكر حفظ این معادله است كه در افق جان ما عبودیت ما و ربوبیت حق فراموش نشود.

سلام بر چنین مقامی می كنیم، مقام مستقر در عبودیت خود و توجه به ربوبیت حق، تا او إن شاء الله بفرماید: «عَلَیْكَ السَّلام!» یعنی پرتویی از آن عهد حقیقی بر جان ما تجلی نماید.

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ یَا وَعْدَ اللَّهِ الَّذِی ضَمِنَهُ﴾

سلام بر تو ای وعده خدایی كه خداوند آن وعده را تضمین كرده!

وعده خدا آن است كه در نهایت، حق باید در تمام ابعادِ زندگی زمینی ظهور كند و ظهور كامل حق در حالتی ممكن است كه امامی معصوم بدون هیچ مانعی بتواند حكم خود را در جهان جاری نماید. این مسئله، مسئله اساسی و عقیده دقیقی است كه در مبحث «فرج، حتمی ترین حادثه در انتهای تاریخ» و «آخر الزمان، شرایط ظهور باطنی ترین بُعد هستی» و بحث «آخرالزمان و جایگاه انقلاب اسلامی در نظام اَحسن» به آن پرداخته شده است و شما در این سلام و با این مضمون می خواهید آن عقیده را فعّال و بانشاط نگه دارید و با سلام به حضرت از این منظر، متوجه حضور نهایی آن حضرت باشید و خود را در پهنه همه تاریخ وارد كنید، آن هم در كنار امام زمانu كه چنین حضوری، بركات فوق العاده ای را درپی خواهد داشت كه در بحث «بركات انتظار» به آن پرداخته شده است. نگاه كن در افق تاریخ و وجود حتمی او را بنگر و بگو: «السَّلامُ عَلَیْكَ یَا وَعْدَ اللَّهِ الَّذِی ضَمِنَهُ» و سپس بگو:

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ أَیُّهَا الْعَلَمُ الْمَنْصُوبُ وَ الْعِلْمُ الْمَصْبُوبُ وَ الْغَوْثُ وَ الرَّحْمَةُ الْوَاسِعَةُ وَعْدا غَیْرَ مَكْذُوبٍ﴾

سلام بر تو ای نشانه نصب شده و ای علم و دانش فراوان سرازیر شده، و ای فریادرس و رحمت واسعة الهی، و ای وعده غیر دروغ!

«عَلَمْ»؛ یعنی نشانه ای كه نمی گذارد شخص گمراه شود. در جنگ ها هم این طور بود كه عَلَم را به دست علمدار جنگ می دادند تا معلوم شود محور لشگر كجاست و سربازان حول محور عَلَم موقعیت خود را تنظیم می كردند.

خطاب به امام می گویی: تو یك عَلَم نصب شده توسط خداوند هستی و در آن راستا ملاك انحراف و عدم انحراف می باشی. در این فراز از دعا متوجه ای كه خداوند در هرزمان در فهم دین و نشان دادن راه دینداری، انسان را تنها نمی گذارد و هرگز نمی شود عالَم بی حجّت باشد،[17] حجّتی كه نمایش خواست و عدم خواست خدا است، و در این فراز در محضر آن حضرت این عقیده را متذكر می شوی كه آن حجّت و عَلَمِ منصوب، تویی، «وَ الْعِلْمُ الْمَصْبُوبُ» و نیز تو عِلْمِ سرریز و فراوان و بدون خلل و نقص هستی!

یعنی تمام چشمه های علم از تو سرازیر می شود، زیرا وقتی انسانی ارتباط كامل با خدای علیمِ مطلق داشت، آن هم نه خدایی كه در فكرِ زمان زده ی گرفتار گذشته و آینده ی انسان های معمولی مطرح است، بلكه خدایی كه حیّ و حاضر است. او پرتو علم خود را بر قلب بنده مخلَص اش می افشاند، چنین انسانی همه آن علمی را كه ممكن است یك انسان دارا شود داراست و ما از طریق اُنس قلبی با او، همو كه به عنوان واسطة فیض، حیّ و حاضر است، از آن علم همه جانبه او بهره مند می شویم، علمی كه سراسر شور و شعف و اتصال و شهود به همراه دارد.

حال در ادامه همین فراز، نظر به صفات دیگر حضرت می اندازی و می گویی: «وَ الْغَوْثُ وَ الرَّحْمَةُ الْوَاسِعَةُ وَعْداً غَیْرَ مَكْذُوبٍ» سلام بر تو كه فریادرس و رحمت واسعه و وعده ای هستی كه هرگز دروغ نمی شود!

هركس بداند باید در زندگی زمینی مسیر زندگی را در شرایط دقیق بندگی خدا بگذراند، می فهمد این مسیر دقیق بدون یاوری بزرگ ممكن نیست و خداوند هم انسان را از چنین یاوری محروم نكرده است و لذا متوجه می شوی آن یاور و فریادرس در این بیابان زندگی، انسان كامل و بنده محض خداوند است و به همین جهت هم او تجلی رحمت واسعه خداوند است و خداوند هرگز ما را بدون مدد او رها نكرده است، چه در جای جای زندگی و چه در نهایت كار عالَم، او «وَعْداً غَیْرَ مَكْذُوبٍ»؛ است، وعده ای كه خداوند به بشریت داد كه اگر یك روز از عمر زمین مانده باشد، او خواهد آمد. در همین رابطه حضرت عبدالعظیم حسنی می گوید: بر سرورم حضرت جوادالائمه(ع) وارد شدم، تصمیم داشتم از او بپرسم كه آیا «قائم» شما همان مهدی است یا غیر او؟ - چون یك جا بحث قائم بودن كسی است كه در این خاندان باید قیام كند، و یك جا بحث مهدی این امّت است كه باید نهایت فرهنگ اهل البیت را بنمایاند- می گوید: قبل از آن كه شروع به سخن كنم، خود حضرت جوادu آغاز به سخن كرده، فرمودند: ای اباالقاسم! قائم ما همان مهدی است كه باید در عصر غیبت منتظرش بود و در عصر ظهور اطاعتش كرد و سومین فرزند من است. و سپس ادامه دادند: «وَ الَّذی بَعَثَ محمداًf بالنُّبُوَّةِ وَ خَصَّنَا بِالْإِمامَه اِنَّهُ لَوْ لَم یَبْقِ مِنَ الدُّنْیا اِلاّ یَوْمٍ واحِدٍ، لَطَوَّلَ اللهُ ذلِكَ الْیَوْمِ حَتّی یَخْرُجَ فَیَمْلَأُ الْاَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلاً كَما مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً وَ اِنَّ الله تبارك و تعالی یُصلِحُ اَمْرَهُ فِی لَیْلَةٍ كَما اَصْلَحَ اَمْرَ كَلیمِه مُوسی(ع) لِیَقْتَبِسَ لِاَهْلِه ناراً فَرَجَع وَ هُوَ رَسُولٌ نَبِیُّ. ثُمَّ قالَ(ع) «اَفْضَلُ اَعْمَالِ شیعَتِنَا اِنْتِظارُ الْفَرَجِ»[18] یعنی؛ قسم به خدایی كه محّمدf را به پیامبری برگزید و امامت را به ما اختصاص داد، اگر از عمر دنیا بیش از یك روز هم باقی نمانده باشد، خداوند آن روز را آن قدر طولانی می گرداند تا قائم ما خروج كند و همان طور كه زمین از جور و ظلم پر شد، از قسط و عدل پر شود، خدای سبحان كار او را یك شبه اصلاح می كند و اوضاع را به نفع او برمی گرداند، چنان كه كار موسی(ع) را یك شبه اصلاح كرد، او برای گرفتن پاره ای آتش برای خانواده اش رفت، ولی هنگام بازگشت به شرافت رسالت و افتخار نبوت نایل شده بود، آنگاه فرمود: بهترین اعمال شیعیان ما انتظار فرج و انتظار گشایش امور به دست آن حضرت است.

این است معنی «وَعْداً غَیْرَ مَكْذُوبٍ» یعنی؛ وعده ای كه حتمی است و بلوغ هستی در گرو وجود مقدس آن حضرت است، به نور فریادرسی و رحمت واسعه و وعدة غیر مكذوب بودن آن حضرت بنگر و سلام كن تا إن شاءالله جواب سلامی متناسب با همان مقام بشنوی.

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ حِینَ تَقُومُ﴾

سلام بر تو وقتی در حال قیامِ نماز هستی، كه تنها قیام معنی دار در نماز، قیام تو است!

به ما گفته اند: «قیام نماز گزار، مقام استقامت در اخلاق حسنه و اعتدال در ملكات پسندیده است».[19] اعتدال در بین خوف و رجاء، به طوری كه آن خوف و رجاء ذرّه ای بر همدیگر نچربد، و ماندن در تعادل - بدون هیچ افراط و تفریطی- از مشكل ترین كارها است و این مقامِ قیام امام عصرg است و حال به این مقام سلام می كنی تا لبیك مناسب آن را بشنوی، لبیكی كه حاوی مددرسانی در جهت تعادل است به تو از صاحب قیام، تا از این مقام محروم نگردی و متذكر مقام قیّومیّتِ حق شوی و به قیام حق خود را قائم نمایی و نیز گفته اند قیام، مقام «توحید فعلی» است و مقامی است كه توحید فعلیِ حق بر قلب نمازگذار تجلی می كند و در اثر آن تجلی او می بیند هر فعلی در عالم، تجلی فاعلیت خدا است. حال صاحب چنین قلبی، حضرت صاحب الامر(ع) است و راه نزدیكی به چنین مقامی و چنین توحیدی از طریق لبیك و جوابِ سلام آن حضرت برای ما ممكن است. پس؛ «السَّلامُ عَلَیْكَ حِینَ تَقُومُ»

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ حِینَ تَقْعُدُ﴾

سلام بر تو وقتی در تشهد و سلام خود می نشینی!

اوّل باید متوجه بود آرمان حقیقی هر انسانی، حالات انسان كامل یعنی حالات حضرت صاحب الامر(ع) است و زیباترین حالات آن حضرت، حركات و حالات آن حضرت در نماز است كه نورٌ علی نور است، و چه كسی می تواند حقیقت تشهد و سلام را قلباً و عملاً درك كند جز آن حضرت؟ در تشهدِ نماز، شهادت به یگانگی خدا و توحید خالص، و شهادت به عبودیت محضِ رسول خداg ظهور می كند و سپس سلام نماز به جهت برگشت از سفر معراجی نماز و باقی بودن در رؤیت جمالِ حق، در مقابل حجاب كثرات است، و صاحب اصلیِ چنین حالاتی و صد چندان از این حالات در تشهد و سلام، وجود مقدس حضرت صاحب الامر(ع) است، كه صورت نهایی و آرمانی این حالات می باشد.

سلام بر آن مقام در حین تشهد، توجه به وجه آرمانی تشهد است و جهت دل را به آن نور مجسم انداختن، به امید لبیكی مناسبِ همان مقام به آن كس كه سلام كرده است، و در آن حال انسان معنی تشهد را می فهمد و حقیقت تشهد را در آینه وجود مقدس آن حضرت رؤیت می كند. حال دیگر فرق نمی كند با نظر به حقیقت تشهد، به وجود مقدس حضرت نظر كند و یا با نظر به تشهدِ آن حضرت، به حقیقت تشهد برسد، دو آینه است كه روبه روی هم قرار می دهد و در هر آینه می تواند دیگری را ببیند.

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ حِینَ تَقْرَأُ وَ تُبَیِّنُ﴾

سلام بر تو آنگاه كه در حال قرائت نماز و نمایاندن مافی الضمیر خود هستی!

نمازگزار در قرائت اذكار نماز، اعتقادات توحیدی خود را اظهار می كند و در راستای توجه به مقام توحیدی حضرت حق، تقاضاهای خود را در میان می گذارد.

در قرائت اذكار نماز دو چیز مطرح است: یكی محتوای توحیدی كه در سراسر آن كلمات وجود دارد و دیگری حضور قلب در اظهار آن عقاید و اعلان آن تقاضاها.

واقعی ترین كلمات در هستی كه از هر وَهم و حدسی پاك است، كلمات نماز است، كلماتی كه در عمق واقعیت جای دارد و نمازگزار با گفتن آن ها به باطن هستی سیر می كند، آنگاه كه قلب در صحنه باشد و به وسعت آن كلمات آشنایی داشته باشد؛ و لذا نمازگزار با قرائت نماز در مركز هستی جای می گیرد و از آن جایگاه، حقایق را می بیند و می نمایاند، و این حالت؛ آرزوی هر انسانی است كه به دنبال حقیقت است و جز در انسان كامل یعنی حضرت صاحب الامر(ع) محقق نیست و آن كس كه قاعده «صاحب و تابع» را می شناسد و می داند برای هر حقیقتی، صاحبی هست و تابعی، مثل آب و رطوبت اشیاء كه همه رطوبت هایی كه به اشیاء می رسد، مربوط به صاحب رطوبت است كه آن عین رطوبت و تری است، آری؛ هركس قاعده «صاحب و تابع» را می شناسد، می داند صاحب قرائت اذكارِ نماز و اظهار و تبیین آن ها، حقیقت انسانیت، یعنی حضرت صاحب الامرu هستند و صورت آرمانی این احوالات را در او می بیند و با سلام به آن حضرت در رابطه با این احوالات، قلب خود را متوجه وجه آرمانی قرائتِ اذكار نماز نموده است تا با جوابی كه از آن حضرتu مناسب این حالت، می شنود، ان شاء الله از حالت امام(ع) در قرائت نماز، به عنوان تابع آن صاحب، بی بهره نباشد. رزقنی الله و ایّاكم

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ حِینَ تُصَلِّی وَ تَقْنُتُ﴾

سلام برتو آن هنگام كه به طور كلّی در حال نمازخواندن و قنوت و نیایش هستی!

راستی؛ اگر توجه من و تو به صورت آرمانی عباداتمان نیفتد، چیزی جز پوسته ای تهی از آن ها باقی خواهد ماند؟ و آیا وقتی عبادات از حقیقت تهی شد، شخصیت عبادت كننده جز پوسته ای تهی از انسانیت چیز دیگری است؟! با سلام به آن حضرت در هنگام نماز، به عین نماز و نیایش، سلام كرده ای، آری به عین نماز سلام كرده ای.

قرآن در راستای مقام امام و عینیت آن مقام با احكام الهی می فرماید: «وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَیْنَا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِیتَاء الزَّكَاةِ وَكَانُوا لَنَا عَابِدِینَ»[20] یعنی؛ ما آن ها را امام قرار دادیم كه به «امر» ما هدایت می كنند و «فعل خیر» و «اقامه نماز» و «ایتاء زكات» را به آن ها وَحی كردیم، چراكه آن ها بندگان عبادت گر ما بودند. مفسرین در تفسیر این آیه نكات دقیقی دارند، صاحب تفسیر قیّم المیزان می فرماید: فعل خیر و اقامه نماز و ایتاء زكات را به آن ها وَحی كرد، نفرمود نماز بخوانید، بلكه نماز خواندن را به آن ها وَحی فرمود و لذا نماز آن ها همان وَحی الهی است، و این است كه می گوییم امامان عین نماز اند و هر نمازی با اتصال به عین نماز، معنی حقیقی خود را پیدا می كند و سلام بر آن حضرت در رابطه با این مقام خاص، یعنی مقام نماز و مقام نیایش آن حضرت با خدای خود؛ ما با سلام به آن حضرت و با نظر به نماز آن حضرت، امید لبیكی مناسب آن را إن شاء الله داریم و در آن حالت است كه معنی زندگی را خواهیم فهمید. چون معنی نماز را در آینه وجود مقدس آن حضرت فهمیده ایم.

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ حِینَ تَرْكَعُ وَ تَسْجُدُ﴾

یعنی، سلام بر تو هنگامی كه ركوع می كنی و به سجده می روی!

به ما گفته اند: «ركوع؛ خروج از مقام قیام لِلّه به مقام قیام بالله و نیز خروج از مشاهده قیّومیت به مشاهده انوار عظمت است، و نیز سیر از توحید افعالی به توحید اسماء است و سلوك از مقام «تدلّی» به مقام «قاب قوسین» است»[21] كه اصحاب قلوب سال ها در طلب تحقق این نحوه ركوع هستند و سجود را «آخرین منزل قرب و منتهَی النّهایت وُصول معرفی نموده اند».[22] سالك در سجود به مقام لامقامی وارد می شود كه به آن مقام «اوْ اَدنی» گویند، مقام چشم بستن از غیر، حتی از كثرات اسماء و صفات، و فنای در خود حضرت ذات، كه همان تجلی توحید ذات است بر قلب سالك در سجده.

حال به من بگو چنین ركوع و سجود و صد چندان از این ركوع و سجود در چه كسی محقق است؟ جز در مقام انسان كامل یعنی حضرت امام عصرg كه عین ركوع و سجود است، آیا ما بیچارگان وادی حیرت باید از نزدیكی به این نوع ركوع و سجود همواره محروم باشیم، با این همه لطفی كه خداوند به بندگانش دارد؟ در این حالت است كه با امید فراوان روبه روی خود كسی را می یابیم كه تجسم عینی ركوع و سجود حقیقی است، امیدوارانه با توجه به ركوع و سجودش او را سلام می دهیم و می دانیم در همین رابطه به لطف الهی جواب سلام خود را دریافت می كنیم و با نور ركوع و سجود آن حضرت ما نیز وارد ركوع و سجود حقیقی خواهیم شد، إن شاء الله. حالا می فهمی چرا وقتی در سلام های قبل به حضرت سلام دادی، یكی از صفات آن حضرت را «والرحمه الواسعه» خواندی؟ چون از طریق اوست كه ما وارد رحمت واسعه ركوع و سجود حقیقی می شویم. بعون الله وكرمه

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ حِینَ تُهَلِّلُ وَ تُكَبِّرُ﴾

سلام بر تو هنگامی كه مشغول «لااله الا الله» و «الله اكبر» گفتن هستی!

عرضه می داری؛ اگر «لااله الا الله»گفتن نظر به یگانگی خدا انداختن است، آن «لااله الا الله»، «لااله الا الله» توست و اگر با «الله اكبر» گفتن سراسر قلب را كبریایی حق پُر می كند، آن «الله اكبر»، «الله اكبر»گفتن تو است. ای آرزوی ما! مگر می شود نخواهیم كه سراسر عالم را حضور «الله» ببینیم و جانمان را سراسر در طلب حكم او قرار دهیم؟ مگر می شود ما نخواهیم كه كبریایی حضرت حق سراسر وجود ما را در برگیرد و در هر چیز و هر كار با كبریایی او روبه رو شویم؟ معلوم است كه می خواهیم. پس معلوم است تو را می خواهیم، و سلام بر تو كه جلوه تامّ و تمام آروزی مایی! چقدر بابركت است اُنس با تو ای قلبِ سراسر مملوّ از توحید و تكبیر حضرت ربّ.

وقتی فهمیدی «لااله الا الله» گفتن و «الله اكبر» گفتن، چه غوغایی در قلب انسان به پا می كند و وقتی فهمیدی قلبی در صحنه عالم است كه تجسم عینی این نوع «لااله الا الله» و «الله اكبر»گفتن است و می توانی بر اساس نظر به «لااله الا الله» و «الله اكبر» بر او نظر كنی، سلام خود را بر همین اساس بر آن حضرت عرضه می داری و می گویی؛ «السَّلامُ عَلَیْكَ حِینَ تُهَلِّلُ وَ تُكَبِّرُ»، طوبی لك، طوبی لك.

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ حِینَ تَحْمَدُ وَ تَسْتَغْفِرُ﴾

سلام بر تو هنگامی كه حمد می كنی و استغفار می نمایی!

آیا كسی كه درّ گرانبهایی را بیابد، می تواند جهت دل را به جای دیگر بیندازد؟ آیا گرانقدرتر از خدا با آن همه صفاتِ جمال و جلال می توان داشت؟ حال وصف زیبایی های خدا و سیر از اسمی از اسماء الهی به اسمی دیگر، كه همان «حمد الهی» است، موجب اُنس قلب با حق است. و «استغفار»، طلب تكمیل فیض است تا این رؤیت به بهترین نحو انجام شود* و همواره انوار حق بر قلب انسانِ در حال حمد، یكی پس از دیگری تجلّی نماید، حقیقت تامّ و تمام حمد و استغفار، امام عصر(ع) است، هركس می خواهد از آنچنان حمد و استغفاری محروم نگردد، راه و رسمش توجّه به آن حضرت است و سلام بر آن حضرت با نظر به حمد و استغفار او، موجب جلب توجّه ایشان بر اساس همان حالت می شود. گفت:

گرچه راهی است پر از بیم زما تا بر دوست

رفتن آسان بود ار واقف منزل باشی

و كسی واقف منزل است كه امام عصر(ع) را كه منزل حقیقی این حالات و معارف است، یافته باشد و آن اجمال حمد و استغفار را كه خود می شناسد به نحو كامل و بالفعل در وجود مقدس آن حضرت بنگرد و به آن مقام سلام دهد و امید جوابی مناسب آن سلام داشته باشد، جوابی كه چون شنید سراسر وجودش را حمد و استغفار حضرت رب العالمین پركند.

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ حِینَ تُصْبِحُ وَ تُمْسِی﴾

سلام بر تو هنگامی كه صبح می كنی و هنگامی كه شب می نمایی!

راستی؛ آن كس كه سراسر قلبش توجه به حق است و از حق نور می گیرد، صبح و شامش چگونه می گذرد؟ تمام گنج های معنوی عالم یكپارچه در قلب اوست، با سلام به اوست كه به همه حقیقت، سلام كرده ای، به او می گویی:

در كعبه كوی تو هر آن كس كه درآید

از قبله ابروی تو درعین نماز است

خوشا به حال كسی كه در سوز و گداز چنین انسانی است!وقتی به صبح و شام كردن او سلام می كنی. قصه سوز دل خود را با محبوب آرمانی و الهی خود در میان می گذاری، نمی دانی به كدام وجه مبارك او نظر كنی، چراكه:

شرح شكن زلف خَم اندر خَم جانان

كوته نتوان كرد كه این قصه دراز است

چه می توان گفت، جز این كه بگویی:«السَّلامُ عَلَیْكَ حِینَ تُصْبِحُ وَ تُمْسِی» سلام بر تو كه تمام وجودم را یك چشم كرده ام و همه چشمم را به قلب سپرده ام و چشم قلب را از همه بركنده و بازداشته ام، تا به جمال تو باز كنم. یعنی:

بر دوخته ام دیده چو باز، از همه عالم

تا دیده من بر رخ زیبای تو باز است

و در این نظر كردن به تو، شب و روز نمی شناسم، شب و روزم سلام است به شب و روز تو، ای شاه انجمن دلبران!

هر بامداد روی تو دیدن حیات ما است

امروز روی خوب تو جانا چه دلرباست

هر روز در جمال تو خود لطف دیگری است

امروز هر چه عاشق شیدا كند سزاست

امروز آن كسی كه مرا، دی بداد پند

چون رویِ تو بدید ز من عذرها بخواست

صد چشم وام خواهم تا در تو بنگرم

این وام ازكه خواهم وآن چشم خود كراست[23]

عرضه می داری؛ سلام بر تو هنگامی كه صبح می كنی و هنگامی كه شب می نمایی و سراسر وجودت توجه به حق است، سلامی می كنم با هزاران امید، امید به لبیكی از جنس همان حالاتی كه صاحب اصلی آن تو هستی.

ای خنك چشمی كه آن گریان اوست

ای همایون دل كه آن بریان اوست

چرا كه او صاحب «وقت» است و دیگر شب و روز نیستند كه بر حالات او حكومت می كنند، بلكه اوست كه با حالات توحیدی خود بر شب و روز حاكم است. پس سلام بر او در تمام شب و روزش كه شب و روز واقعی، شب و روزی است كه او دارد.

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ فِی اللَّیْلِ إِذَا یَغْشَی وَ النَّهَارِ إِذَا تَجَلَّی﴾

سلام برتو آن هنگام كه شب در اوج تاریكی قرار می گیرد و هنگامی كه روز در اوج روشنایی، خود را می نمایاند.

مگر می توانم یك لحظه از تو چشم بردارم، آن وقت به كجا چشم بگشایم؟!

سوخته عبودیت حق! مگر می شود در سراسر روزگار جز به انسان كامل یعنی صاحبِ عصر نظر كند.

ای مجلسیان، سوز دل حافظ مسكین

از شمع بپرسید كه در سوز و گداز است

كسی كه می خواهد از جهنّم اَنانیّت خارج شود، می داند كه باید در سراسر روزگارش چشم بر آن حضرت بیندازد، و در این توجّه، روز و شب نشناسد و بداند با گوشه چشم اوست كه این انانیت به بی نام و نشانی تبدیل می شود و خواهد گفت:

خم ِابروی تو بود و كف مینوی تو بود

كه به یك جلوه ز من نام و نشان یك جا برد

حجاب اَنانیّت و توجه به خود، غلیظ ترین حجاب هاست و برای رهایی از آن یك راه بیشتر نیست و آن مددِ خم ابروی آن كسی است كه سراسر وجودش بندگی است و اصلاً انانیتی ندارد.

آری؛ با این سلام ها خواستی سر رشته ارتباط با آن حضرت نگسلد تا او نیز از عنایات خودش ما را محروم نگرداند كه گفت:

گرت هوا است كه معشوق نگسلد پیوند

نگاه دار سر رشته تا نگه دارد

شب می خواهد با همه تاریكی بیاید، بیاید، روز می خواهد با همه روشنایی برود، برود، در تمام این اوقات سلام بر تو، ای آرزوی دل و ای آرمان بلند انسانیت! اگر تو بر ما نظر نكنی، بودن و نبودن روز و شب چه معنایی دارد؟

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ أَیُّهَا الْإِمَامُ الْمَأْمُونُ﴾

سلام بر تو ای امام امانت دار و امین!

مسلّم خداوند امانت های خاصی دارد كه هركس ظرفیت پذیرش آن را ندارد و تو امانت های خاص خداوند را در نزد خود داری.

در هر فرازی از این زیارت، قلب ما را جهت می دهند كه به كجا نظر كند و با چه معارفی به سر برد، در این فراز نظر ما را به اماناتی می اندازند كه در نزد آن حضرت هست و باید آماده شد تا ما را از داشتن آن ها برخوردار كنند تا بتوانیم با اسماء خاص الهی، حضرت «الله» را عبادت كنیم، توجه و تمركز و دلدادگی به انسان كامل، شرط برخوردار شدن از نور اسماء الهی است كه در نزد ما به صورت بالقوه به امانت گذارده اند، و در این رابطه امام(ع) جان جهان و حامل همه اسراری است كه خداوند باید با بندگانش در میان بگذارد و در همین رابطه كه خداوند به عنوان جامع جمیع اسماء حُسنی، مقصد اصلی جان انسان ها است، امام زمانu نیز مقصد اصلی جان ها می شود، چون قلب مبارك او محلّ تجلیات تامّه اسماء الهی است و هماهنگی با رضا و خشم قلب مقدس او، راه نزدیكی به آن امانات الهی است كه همان اسماء الهی باشد، اسمائی كه آینه نظر بر حق اند، نظر بر حق كه جانِ جانِ همه است. پس سلام بر امامی كه وجود مقدسش حامل و امانت دار آینه های نمایش حق است. سلام بر امانت دار و امین اسماء الهی، امید را بر می انگیزاند تا ما از آن امانات محروم نگردیم.

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ أَیُّهَا الْمُقَدَّمُ الْمَأْمُولُ﴾

سلام بر تو ای افق آرز وشده!

مگر بنا نیست هر قومی اگر خواست در روزمرّگی ها نپوسد، به آرزویی سترگ، ولی واقعی توجه كند؟ و مگر نه این است كه هرگاه قومی، اتكاء و باور خود را به آرزوی سترگ خود از دست داد و انسان مطلوب او از منظر زندگی اش رخت بربست، از حیثیت خویش تهی می شود و با پوسته زندگی به سر خواهد برد و هر لحظه باید آماده پذیرش مرگ و هلاكت باشد؟ پس ای امام! تو همان آروزی بزرگ، ولی دست یافتنی هستی كه ما را از همه این هلاكت ها می رهانی و آنچنان حیّ و حاضری كه ما جرأت سلام كردن به تو را پیدا كرده ایم. به ما گفته اند:

یك چشم زدن غافل از آن یار نباشید

شاید كه نگاهی كند آگاه نباشید

سلام بر تو كه هر آنچه ممكن است به طور منطقی در آرمان هر قومی باشد، در تو جمع است، خسارت دیده، آن هایی هستند كه تو را مدّ نظر خود ندارند.

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ بِجَوَامِعِ السَّلامِ﴾

سلام بر تو با همه آنچه در حقیقتِ سلام نهفته است!

حقیقت آن است كه نمی دانم با تو ای همه آرزوهایم! چه بگویم و دیگر به بهانه كدام یك از كمالاتت بر تو سلام كنم، پس بگذار در یك كلمه عرض كنم: سلام بر تو با هر آنچه جا دارد كه بر تو سلام كنم! سلام بر تو به جهت هر آنچه در شأن سلام هست و همه آن در تو است!

نه ماهی از آب خسته می شود و نه من از سلام كردن به تو، چون ماهی بی آب لاشه مرده ای بیش نیست، و انسانیت انسان، بی انسان كامل قالب انسان است و نه خود انسان. پس

هركه او ماهی نباشد جوید او پایان آب

هركه او ماهی بود كی فكرت پایان كند؟

ای بقیه الله اعظم! ای حجّت خدا! می خواهم نزدیكی خود را به شما نشان دهم كه چون بیگانگان با من رفتار ننمایید، می خواهم عقاید خود را به شما عرضه كنم تا مرا هم از اهل دیار خود بدانید، در حالی كه می دانم شما از ضمیر من اطلاع كامل دارید.

پس: «أُشْهِدُكَ یَا مَوْلایَ» شما را گواه می گیرم ای مولای من! كه:

﴿أَنِّی أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیكَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّدا عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ لا حَبِیبَ إِلا هُوَ وَ أَهْلُهُ وَ أُشْهِدُكَ یَا مَوْلایَ أَنَّ عَلِیّا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ حُجَّتُهُ وَ الْحَسَنَ حُجَّتُهُ وَ الْحُسَیْنَ حُجَّتُهُ وَ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ حُجَّتُهُ وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ حُجَّتُهُ وَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ حُجَّتُهُ وَ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ حُجَّتُهُ وَ عَلِیَّ بْنَ مُوسَی حُجَّتُهُ وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ حُجَّتُهُ وَ عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ حُجَّتُهُ وَ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ حُجَّتُهُ﴾

ای مولای من! بر قلب من بنگر كه من شهادت می دهم به یگانگی خدا و یگانگی او را در تدبیر، در همه عالم می بینم و شهادت می دهم به این كه تنها حكم او باید مطاع باشد. آری؛ «أَنِّی أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاّاللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیكَ لَهُ» و نیز می بینم كه محمّدf بنده و رسول چنین خدایی است، و آثار توحید الهی در حركات و سكناتش نمایان است، محبوبی جز او و اهل او نیست. می بینم و شهادت می دهم كه علی(ع) امیر المؤمنین، حجّت اوست و نمایش آن چیزی است كه او می خواهد، همچنان كه امام حسن و امام حسین و امام سجّاد و امام صادق و امام موسی كاظم و امام رضا و امام محمّد تقی و امام علی النّقی و امام حسن عسگریh همه و همه حجّت او بوده و هستند، و تمام حركات و سكنات و گفتار این ذوات مقدسه، ملاك و نمایش خواست خدا است.

﴿وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ حُجَّةُ اللَّهِ﴾

و شهادت می دهم و با عمق جانم مشاهده می كنم كه تو ای امام حاضر، و ای مخاطب امروزین من! حجّت خدایی و آنچه تو از ما می خواهی، همانی است كه خدا از ما می خواهد و آنچه تو ما را از آن نهی می كنی، همانی است كه خدا ما را از آن نهی كرده، تو حجّت خدا و نمایش توحید حضرت «الله» هستی، توحید خدا در جمال و جلال شما نمایان است و آینه تمام نمایِ محبوبِ جانِ همه انسان هایی.

حال ملاحظه فرمایید كه چگونه بر حقایق حقه شهادت می دهم كه مورد نظر شما است، پس با من چون بیگانگان رفتار ننمایید.

﴿أَنْتُمْ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ﴾

شما ابتدا و انتهای همه چیز هستید

مثل نور كه تا نور نباشد، چیزی دیده نمی شود، در رؤیت هر چیز، اوّل نور، رؤیت می شود و سپس آن چیز، و در انتها هم باز نور به آن چیز می خورد و همان نور در چشم ما منعكس می گردد. حقیقت ذوات مقدسه معصومینh نیز از همین قرار است كه اوّلین پرتو خلقت آن هایند، چراكه از یك جهت رسول خداf فرمودند: «اَوَّلُ مَا خَلَقَ اللهُ نُوری»[24] یعنی؛ اوّلین چیزی كه خداوند خلق فرمود، نور من بود. از طرف دیگر علیu در رابطه با مقام اهل البیتh می فرمایند: «... كُلُّنَا وَاحِدٌ، اَوَّلُنا مُحَمَّد وَ اَوْسَطُنَا مُحَمَّد وَ كُلُّنَا مُحَمَّد فَلا تَتَفَرَّقُوا بَیْنَنَا...»[25] یعنی؛ ما اهل البیت، از خود رسول اللهf تا آخرین ما، همه در یك مقام هستیم و نباید بین ما جدایی قائل باشید. پس عنایت داشته باشید همان طور كه اوّلین نور، نور محمّدیf بود و به یك اعتبار نور اهل البیت، آخرین نور نیز نور اهل البیتh خواهد بود، به همین جهت حضرت صادق(ع) می فرمایند: «اِنَّ آخِرَ مَنْ یَمُوتُ الْإمام...»[26] یعنی؛ آخرین كسی كه از این دنیا رخت برمی بندد امام است.

با داشتن چنین معارفی است كه به شما ذوات مقدسه معصومین خطاب می كنیم: «أَنْتُمْ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ»؛ شما ابتدا و انتهای همه چیز هستید، كه البته این سخن، معارف زیادی به همراه دارد كه بنده نمونه ای از آن را عرض كردم، وقتی خداوند اوّل و آخر و ظاهر و باطن است، انسان كامل به اوّلیت خداوند، اوّل است و به آخریت خداوند، آخر است و به ظاهریت خداوند، ظاهر است و به باطنیت خداوند، باطن است، چون به مجرّدیت خداوند، مجرّد است؛ و به معیّت خداوند با هر چیز، آن ها هم با هر چیز هستند، چون هر كه مجردتر است، حاضرتر است منتها تجرد حضرت حق به خود اوست و تجرد كامل امام زمانg و ائمه hبه خداوند است. باز معانی دیگری از اول و آخر بودن ائمهh مطرح است كه باید در جای دیگر و با مقدمات مستوفی مطرح شود.

﴿وَ أَنَّ رَجْعَتَكُمْ حَقٌّ لا رَیْبَ فِیهَا یَوْمَ لا یَنْفَعُ نَفْسا إِیمَانُهَا لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِی إِیمَانِهَا خَیْرا﴾.

ما معتقدیم كه رجعت و بازگشت شما كه برگشت عدالت و معنویت كامل است، حق و حتمی است، در آن شرایطی كه به نور شما همه مرزهای ایمان و كفر مشخص شده است و آن هایی كه مؤمن به ظهور چنین شرایطی نشده اند و ایمان خود را فعّال نگه نداشته اند تا به خیری نایل شوند، در آن شرایط دیگر فرصت را از دست داده اند، چراكه هر انسانی با حدّاقل ایمان به راحتی می تواند بفهمد خداوند به ظلمات آخر الزمان راضی نیست و هرگز نمی پسندد ظالمان عنان جهان را به دست گیرند و بر مظلومان هر چه می خواهند تحمیل كنند.[27]

راستی؛ كسی كه این حدّاقل شعور را ندارد و انتظار هیچ فرجی را نمی كشد و به ظلمات آخر الزمان تن داده، می تواند خود را در جبهه اهل انتظار - با آن همه شعور و آینده نگری كه برای اهل انتظار هست- قرار دهد؟!

﴿وَ أَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ وَ أَنَّ نَاكِرا وَ نَكِیرا حَقٌّ وَ أَشْهَدُ أَنَّ النَّشْرَ حَقٌّ وَ الْبَعْثَ حَقٌّ وَ أَنَّ الصِّرَاطَ حَقٌّ وَ الْمِرْصَادَ حَقٌّ وَ الْمِیزَانَ حَقٌّ وَ الْحَشْرَ حَقٌّ وَ الْحِسَابَ حَقٌّ وَ الْجَنَّةَ وَ النَّارَ حَقٌّ وَ الْوَعْدَ وَ الْوَعِیدَ بِهِمَا حَقٌّ﴾

من با تمام وجود و در منظر قلب و عقل خود می بینم كه مرگ به معنی ادامه حیات پس از این دنیا و ملاقات با دو ملك نكیر و منكر، حق و حتمی است و بهترین نوع وقوع است، همچنان كه نَشر و گشوده شدن صحیفه اعمال، و بعث و برانگیخته شدن در حشر و روبه رو شدن با صراط، حق است و شدنی، و بهترین نوع وقوع، همین نوع است كه واقع می شود، همچنان كه «مرصاد» و كمینگاه، حق است تا زیبایی عدل به عالی ترین شكل آن ظاهر شود و نیز میزان و حساب و حشر و بهشت و جهنّم و وعده های به نیكوكاران و وعید به گناهكاران، همه حق است و شدنی و چه زیبا شدنی.

پس ای مولای من! ملاحظه می فرمایید با چنین اعتقاداتی قلب من آن چنان هم از شما جدا نیست كه شایسته عنایت و نظر مبارك شما نباشد. به ما گفته اند:

تو چه دانی صدای مرغان را

كه ندیدی شبی سلیمان را

می دانم باید بین من و شما سنخیتی باشد تا به شرف نظر مبارك شما نایل گردم، حال این عقاید من است واین هم امیدواری ام به توجه شما.

﴿یَا مَوْلایَ شَقِیَ مَنْ خَالَفَكُمْ وَ سَعِدَ مَنْ أَطَاعَكُمْ فَاشْهَدْ عَلَی مَا أَشْهَدْتُكَ عَلَیْهِ وَ أَنَا وَلِیٌّ لَكَ بَرِی ءٌ مِنْ عَدُوِّكَ فَالْحَقُّ مَا رَضِیتُمُوهُ وَ الْبَاطِلُ مَا أَسْخَطْتُمُوهُ وَ الْمَعْرُوفُ مَا أَمَرْتُمْ بِهِ وَ الْمُنْكَرُ مَا نَهَیْتُمْ عَنْهُ﴾

ای سرور من پذیرفته ام با ولایت و برنامه ریزی شما روزگارم را بگذرانم! آن كس كه مخالف شماست، بدبخت شد و آن كس كه پیرو شما شد، سعادتمند گشت، پس تو را گواه می گیرم بر این موضع گیری ام كه من دوستدار شما هستم و از مخالف شما متنفرم، حق آن است كه شما به آن راضی هستید و باطل آن است كه شما از آن ناراضی باشید، معروف و نیكویی همانی است كه شما به آن امر می كنید و منكر و ناپسندی آنی است كه شما آن را نهی می فرمایید.

در این فراز؛ قصه توجه به تعادل مطلق امام عصرu را تمرین می كنی تا بفهمانی اهل كدام قوم و قبیله ای. گفت:

ما هم از مستان این مِیّ بوده ایم

عاشقانِ درگه وِی بوده ایم

نام ما بر مهر او ببریده اند

عشق او در جان ما كاریده اند

ای مولای من! دلم در هوای شماست و از آن كس كه مُهر مِهر شما را ندارد بیزارم، هر كه می خواهد باشد، دلی كه سراسر به سوی شما نباشد دل نیست، چقدر خوش بخت و خوش وقتم كه راضی ام به آنچه شما راضی هستید. این خوشوقتی به جهت آن است كه شما را ملاك حق و باطل یافتم، و دل من در هماهنگی با جان شما است.

هر دل كه او نخفت شبی در هوای تو

چون روز روشن است و هوا زو منوّر است[28]

آری؛ آن دلی كه در هوای شما شب نخوابید، روز را از نور خود منوّر می گرداند، حال چگونه من از هماهنگ كردن این دل با شما دست بردارم؟!

﴿فَنَفْسِی مُؤْمِنَةٌ بِاللَّهِ وَحْدَهُ لا شَرِیكَ لَهُ وَ بِرَسُولِهِ وَ بِأَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ وَ بِكُمْ یَا مَوْلایَ أَوَّلِكُمْ وَ آخِرِكُمْ وَ نُصْرَتِی مُعَدَّةٌ لَكُمْ وَ مَوَدَّتِی خَالِصَةٌ لَكُمْ آمِینَ آمِینَ﴾

ای مولای من كه برنامه ریزی جان و قلب و زندگی ام را با دستورات شما تنظیم كردم! به شما عرضه می دارم كه جان من به خدای یگانه، مؤمن است و در مسیر دینداری به «توحید» نائل شده ام، به طوری كه در حضور مطلق حضرت «الله» و در تدبیر او و در فرمان او، اَحدی را در عرض او نمی دانم و نمی بینم، و نیز به رسول اوf مؤمن هستم و می بینم كه در سرتاسر كلام و حركاتِ او ظهور یگانگی خداست، رسول اوست و از او می گوید، و به امیر المؤمنین و به شما فرزندان آن حضرت از اوّل تا آخر مؤمن هستم، رسیده ام به جایی كه قلبم شماها را تصدیق می كند، همه شما وصیّ رسول خداf هستید كه از طرف خداوند برای تبیین حقیقت انتخاب شده اید، اگر دستی بر زمین دارید و به زمینیان اشاره می كنید، دستی هم بر آسمان دارید و از عالم معنا می گیرید، من شما را صحیح ترین، بلكه تنها جریان صحیح در میدان معارف بشری می بینم و بر این امر بسیار مفتخر و شادم.

خاك بودیم این چنین موزون شدیم

خاك ما زر گشت، سیمین جان شدیم

راستی؛ اگر شما نبودید ما چگونه می توانستیم در مسیر تعادل قرار گیریم، اگر امروز با تمام دلگرمی زندگی را ادامه می دهیم، چون شما را در میدان زندگی خود یافته ایم.

امروز شهر ما را صد رونق است و جان است

زیرا كه شاه خوبان امروز در میان است

حیران چرا نباشد، خندان چرا نباشد

شهری كه در میانش، آن صارم زمان است

زان آفتاب خوبی، چون بر زمین بتابد

آن دم زمینِ خاكی بهتر ز آسمان است[29]

حال ای آفتاب های خوبی! ای اوصیاء رسول خداf! یاری و ارادتم در خدمت شما است، دستی كه شما را یاری نكند، معنی دست بودن را گم كرده است و دلی كه مودّت شما را در خود نپرورانده باشد، دیگر دل نیست، پس خدایا! آن یاری و نصرت و این مودّت و ارادت را نسبت به این ذوات مقدس از ما بپذیر و به نتیجه برسان، آمین آمین!

﴿اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ نَبِیِّ رَحْمَتِكَ وَ كَلِمَةِ نُورِكَ وَ أَنْ تَمْلَأَ قَلْبِی نُورَ الْیَقِینِ وَ صَدْرِی نُورَ الْإِیمَانِ وَ فِكْرِی نُورَ النِّیَّاتِ وَ عَزْمِی نُورَ الْعِلْمِ وَ قُوَّتِی نُورَ الْعَمَلِ وَ لِسَانِی نُورَ الصِّدْقِ وَ دِینِی نُورَ الْبَصَائِرِ مِنْ عِنْدِكَ وَ بَصَرِی نُورَ الضِّیَاءِ وَ سَمْعِی نُورَ الْحِكْمَةِ وَ مَوَدَّتِی نُورَ الْمُوَالاةِ لِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِh حَتَّی أَلْقَاكَ وَ قَدْ وَفَیْتُ بِعَهْدِكَ وَ مِیثَاقِكَ فَتُغَشِّیَنِی رَحْمَتَكَ [رَحْمَتُكَ ] یَا وَلِیُّ یَا حَمِیدُ﴾

خدایا! از تو می خواهم كه صلوات و رحمت خود را بر محمدf آن پیامبر رحمت و كلمه نورت، ارزانی داری، و در این راستا و با واسطه فیض بودن او، قلبم را از نور یقین مملوّ كنی و سینه ام را به نور ایمان و فكرم را به نور نیّات، وتصمیمم را با نور علم و قوّتم را با نور عمل و زبانم را با نور صدق و دینم را با نور بصیرت كه در نزد تو است، و دیده ام را با نور روشنگر و گوشم را با نور حكمت و ارادتم را با نور دوستی به محمّد و آل اوh پُر كنی، تا از آن هایی باشم كه هنگام ملاقات با تو به عهد و میثاقی كه با تو بسته ام، وفا كرده باشم و در نتیجه در آن حالت ناب ابدی، سراسر وجودم از رحمت تو پوشیده گردد، ای شایسته ترین سرپرست!

می گویند؛ وقتی حضرت زكریا(ع) با حضرت مریمi ملاقات كرد و در كنار او میوه های بهشتی دید، ناگهان متوجه قاعده ای شد كه خدایا! این اندازه كرمت گسترده است كه برای دختری تنها در این گوشه، میوه های بهشتی می فرستادی، چرا من هم بیش از آنچه به من لطف كرده ای از تو نخواهم و چرا آرزوهای بلند خود را با تو در میان نگذارم و لذا تقاضای فرزندی چون حضرت یحییu را نمود.[30]

از اوّل دعا تا این جا چشم دل باز كردی و به خوبی های بهترین خوبان نظر نمودی و متوجه شدی چه غوغایی است زندگی با خوبان عالم و به آن ها اظهار داشتی كه سراسر وجودم هماهنگ با شما و در اختیار شما است و از خدا خواستی در این ادعا موفقت بدارد، حالا یك مرتبه مانند حضرت زكریا(ع) قلب را به سوی خدا انداختی، و هر آنچه خواستنی است و بلندترین آرزویی است كه یك انسان می تواند داشته باشد را از خدا خواستی، چون یك نظر به وجود مقدس ائمه معصومینh انداختی و یك نظر به رحمت واسعه خدا كه تمایل این همه فیض دادن را به بندگانش دارد و گفتی: «اللَّهُمَّ... أَنْ تَمْلَأَ قَلْبِی نُورَ الْیَقِینِ...» خدایا! بیا و قلبم را سراسر از نور یقین لبریز كن، و بقیه آنچه در این فراز بر زبان آوردی را گفتی، تا آن جا كه امیدوار شدی بگویی: «حَتَّی أَلْقَاكَ وَ قَدْ وَفَیْتُ بِعَهْدِكَ وَ مِیثَاقِكَ...» خدایا! تا آن جا مرا جلو ببر كه در موقع ملاقات با خودت توانسته باشم به همه آنچه باید به آن وفا كنم، وفا كرده باشم. آری؛

بر گوش ما نهاده دهان او به دمدمه

تا جان ما بگیرد، یك باره بوی دوست

حال كه ذوات مقدس معصومینh را به نمایش گذاشتی و از جمال آن ها بوی تو به مشام خورد، پس در رساندن ما به یقین و علم و صدق و بصیرت و وفای به عهد با خودت دریغ مكن، كه ما سخت امیدواریم، چرا كه اگر می خواستی ندهی، نشانمان هم نمی دادی تا با طلب آن رفع گرسنگی كنیم. گفت:

من كریمم، نان نمایم بنده را

تا بگریاند طمع آن زنده را

هر كراماتی كه می جویی به جان

او نمودت تا طمع كردی در آن

حال ما طمع به دست آوردن زیباترین ارتباط با تو را نموده ایم، آن ارتباطی كه در امامانh به ما نشان دادی.

﴿اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی [مُحَمَّدٍ] حُجَّتِكَ فِی أَرْضِكَ وَ خَلِیفَتِكَ فِی بِلادِكَ وَ الدَّاعِی إِلَی سَبِیلِكَ وَ الْقَائِمِ بِقِسْطِكَ وَ الثَّائِرِ بِأَمْرِكَ وَلِیِّ الْمُؤْمِنِینَ وَ بَوَارِ الْكَافِرِینَ وَ مُجَلِّی الظُّلْمَةِ وَ مُنِیرِ الْحَقِّ وَ النَّاطِقِ بِالْحِكْمَةِ وَ الصِّدْقِ وَ كَلِمَتِكَ التَّامَّةِ فِی أَرْضِكَ الْمُرْتَقِبِ الْخَائِفِ وَ الْوَلِیِّ النَّاصِحِ سَفِینَةِ النَّجَاةِ وَ عَلَمِ الْهُدَی وَ نُورِ أَبْصَارِ الْوَرَی وَ خَیْرِ مَنْ تَقَمَّصَ وَ ارْتَدَی وَ مُجَلِّی الْعَمَی [الْغَمَّاءِ] الَّذِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلا وَ قِسْطا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْما وَ جَوْرا إِنَّكَ عَلَی كُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ﴾

ای خدا! درود و رحمت فراوانت را بر حجت خود [مُحَمَّد]g ارزانی دار - آن امام غایبی كه هم اسم با رسول خداf است- هم او كه حجّت تو در زمین و خلیفه تو در شهرها و دعوت كننده به سوی راه تو است، هم او كه قیام كننده به قسط بوده و به فرمانت انقلاب خواهد كرد، یاور و سرپرست و دوست مؤمنان، و ویران كننده كافران، و روشنی بخش ظلمت و روشنگر حق، و نمایاننده حكمت و درستی است، هم او كه عامل ظهور سنّت و كلمه تو در زمین است، هم او كه سخت مواظب تجاوزكاران بوده و لذا از این جهت خائف و نگران است، آن سرور و سرپرست خیرخواه، آن سفینه نجات و پرچم هدایت و نور چشم خلائق و بهترین كسی كه پیراهن و رداء - امامت- را به بر كرد، زداینده كوری و گمراهی، آن كسی كه زمین را از عدل و قسط پر می كند، در حالی كه ظلم و بیداد سراسر آن را گرفته، كه تو در سرازیر كردن صلوات و رحمت بر او قادر و توانایی، چون بر هر چیزی قادر و توانایی! یافتن امام(ع) و توجه به اوصاف او كار بزرگی است كه انسان نباید از آن غافل باشد. گفت:

بر عاشقان فریضه بود جستجوی دوست

بر روی و سر چو سیل، دَوان تا به جوی دوست

خودْ اوست جمله طالب و ما همچو سایه ها

ای گفتگوی ما همگی گفت وگوی دوست

گاهی به جوی دوست چو آب روان خوشیم

گاهی چوآب،حبس شدیم در سبوی دوست[31]

حضرت را با كلماتی كه در این فراز آمده وصف می كنی تا مشخص كنی انتظار آن حضرت را در سینه داری و چشم از وجود مبارك او برنداشته ای، به انتظار كسی هستی كه كلمه تامّه الهی در زمین است، حق را می نمایاند و ناطق به حكمت است، و هرگز بنا نداری دل از او بركنی و آن را به جای دیگر اندازی.

تا حالا از وجوه مختلف بر امام زمان(ع) نظر كردیم تا شوق انتظار ما نیز از وجوه مختلف باشد، و عنایت فرمودید كه او امامی است دست یافتنی و برای همین به او سلام كردیم، یعنی می توان به او دسترسی داشت، چون او به جهت ذات مجردش و این كه جان و حقیقت هر انسانی است، از ما به ما نزدیك تر است. این لیوان كه در جلو من است از من دور است، چون در جان من نیست، ولی امام از ما به ما نزدیك تر است، چون به عنوان انسان كامل، جانِ جان ما است. فطرت شما نسبت به شما چه مقامی دارد؟ وقتی شما كاری را از روی هوس انجام دهید، یك نحوه جواب گویی به بدنتان است، ولی وقتی كاری الهی انجام دهید، جواب گویی به فطرتتان است و جانتان سیراب می شود، یعنی جان شما با كارهای الهی طراوت پیدا می كند، پس معلوم است كارهای الهی به جان ما نزدیك تر است تا كارهای هوس آلود. توجه بفرمایید كه هر اندازه كار الهی تر باشد، به جان شما نزدیك تر است، چون مطابق فطرت است. فطرت، مقام اصلی جان ماست، از طرفی ما برای بندگی خلق شده ایم یعنی مقام نهایی ما، بندگی است و باید وجودمان به بندگی ختم شود. حال با توجّه به این كه مقام امام زمان(ع) بندگی محض است، مشخص می شود جهت و مقصد جان هر انسانی وجود مقدس امام زمان(ع) است، در همین رابطه مولوی در دیوان شمس تبریزی می گوید:

چون جان جان، وی آمد، از وی گریز نیست

من در جهان ندیدم یك جان عدوی دوست

پس عنایت بفرمایید امام ما چقدر به ما نزدیك است، او همان فطرت مجسم و متعین است و لذا در عمق جان ما جای دارد. نزدیكی آن حضرت به جان ما، مثل نزدیكی لباس به تن ما نیست، نزدیكی خاصی است، مثل نزدیكی خدا به انسان كه می فرماید از رگِ گردن به انسان نزدیك تر است. یكی ممكن است بگوید: اگر خدا به ما نزدیك است، چرا مثلاً وقتی گناه می كنیم، از ما دور می شود؟ آن نزدیكی كه خدا به انسان دارد، نزدیكی وجودی است و در رابطه با حضور و وجود خداوند است و آن دوری كه ما در اثر گناه نسبت به خدا پیدا می كنیم، دوری و فاصله ای است كه به انتخاب ما مربوط است. خدا از نظر وجودی، به كافر و مؤمن از خودشان به خودشان نزدیك تر است، و لذا فرمود: «نَحْنُ اَقْرَبُ اِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِید»[32] یعنی؛ ما به او از رگ گردن نزدیكتریم، چون رگ گردن از جان ما دور است و خدا با جان من با من ارتباط دارد، ارتباط من با تنم، ارتباط دوگانه است، چون به یك اعتبار، یك تن داریم و یك مَن، این ها دوتا است، آن یگانگی با خدا و امام(ع) یگانگی خاص است، حضور آن ها در عمق جان من و شما است. وقتی شما كاری الهی انجام می دهید، چه كسی احساس آرامش می كند جز خودتان؟ از طرفی آن كار الهی، ریشه در بندگی شما دارد، بندگی محض هم كه امام زمان(ع) هستند، پس آنچنان نیست كه امام(ع) از شما دور باشد. مهم این است كه امامتان را از این منظر نگاه كنید، ان شاء الله امامتان را می بینید. به گفته مولوی:

بر گوش ما نهاده دهان او به دمدمه

تا جان ما بگیرد، یكباره بوی دوست[33]

حضرت بنا دارند اگر ما گوش به ندای قدسی شان بدهیم، ما را از خودی و خودیت بگیرند و سراسر منوّر به نور بندگی خدا كنند. این دیگر در حدّ من و شما است كه چقدر همت كنیم و نزدیكی امام(ع) را در جان خود احساس كنیم، آن نزدیكی كه نزدیك تر از تن ما به ما است. پس اولاً؛ امام(ع) به ما نزدیك است، ثانیاً: مقصد جان است. ما باید به آن وجود قدسی نظر كنیم و دل در گرو او داشته باشیم و این دعاهای عزیزِ از جان عزیزتر كه در رابطه با امام زمان(ع) می خوانیم، برای همین است، می خواهیم جهت جانمان به طرف آن حضرت بیفتد، و از بقیه چیز ها روی دل را به سوی او برگردانیم و نگذاریم این نوع نگاه در ما از دست برود. اگر رسیدیم به این كه امام، جانِ جان ما و تمام مقصد ما است، معلوم است كه همه حجاب هایی كه بین ما و اوست برطرف می شود، إن شاء الله.

با دوست ما نشسته كه ای دوست، دوست كو؟

كو كو همی زنیم ز مستی، به كوی دوست

تصویرهای ناخوش و اندیشه ركیك

از طبعِ سست باشد و این نیست سوی دوست

خاموش باش تا صفت خویش خود كند

كو های های سردِتو، كو های وهوی دوست[34]

وقتی حجاب ها به همان طریقی كه عرض شد كنار رفت و تمام مقصدِ جان ما امام زمانمان شد، دیگر ما باید خاموش شویم تا او خودش خود را بر قلب ما بنمایاند «خاموش باش تا صفت خویش خود كند!»

﴿اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی وَلِیِّكَ وَ ابْنِ أَوْلِیَائِكَ الَّذِینَ فَرَضْتَ طَاعَتَهُمْ وَ أَوْجَبْتَ حَقَّهُمْ وَ أَذْهَبْتَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرْتَهُمْ تَطْهِیرا﴾

خدایا! سلام و صلواتت را بر او كه ولیّ تو و فرزند اولیاء تو است ارزانی دار، فرزند آنانی كه اطاعتشان را بر همه خلق واجب نمودی و رعایت حقّشان را الزامی نمودی و هرگونه آلودگی را از ساحت قدسی شان زدودی تا پاك و مصون از خطا، موجب هدایت بندگان گردند.

خدایا! حال كه ما را با چنین خانواده ای راهنمایی كردی، پس زمینه حضور هر چه بیشتر آن ها را فراهم نما، پس؛

﴿اللَّهُمَّ انْصُرْهُ وَ انْتَصِرْ بِهِ لِدِینِكَ وَ انْصُرْ بِهِ أَوْلِیَاءَكَ وَ أَوْلِیَاءَهُ وَ شِیعَتَهُ وَ أَنْصَارَهُ وَ اجْعَلْنَا مِنْهُمُ﴾

در این فراز می خواهیم با خدا درباره امام زمان(ع) صحبت كنیم، تقاضا می كنیم:

خدایا! او را یاری كن و از طریق او دینت را یاری نما. با حضور هر چه بیشتر او و با ظهور او، دوستان خودت و او را و شیعیان و یارانش را یاری فرما و ما را نیز در زمره آنان قرار ده.

خدایا! خودت می دانی كه وقتی ظلمت به اوج خود برسد و ظلماتِ آخر الزمان همه عقل ها را برباید، دوستان تو و شیعیان تو به تنهایی كاری از پیش نمی برند، یك نصرت و یاری نهایی نیاز است كه از طریق آرمانی ترین انسان بتوانند ظلمات چند لایه آخرالزمان را پاره كنند.

﴿اللَّهُمَّ أَعِذْهُ مِنْ شَرِّ كُلِّ بَاغٍ وَ طَاغٍ وَ مِنْ شَرِّ جَمِیعِ خَلْقِكَ وَ احْفَظْهُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ وَ احْرُسْهُ وَ امْنَعْهُ مِنْ أَنْ یُوصَلَ إِلَیْهِ بِسُوءٍ وَ احْفَظْ فِیهِ رَسُولَكَ وَ آلَ رَسُولِكَ﴾

خدایا! او را از شرّ هر ماجراجو و متجاوزی حفظ كن و از شرّ جمیع خلقت حفظ فرما، او را از شرّ همه خطراتی كه از چپ و راست و جلو و عقب ممكن است به او برسد، حفظ بفرما و نگهبانش باش و مانع باش از این كه آسیبی به او برسد و در راستای حفظ آن حضرت در مرحله ظهور، سنّت و سیره نورانی پیامبر و خاندان پیامبرت را حفظ بفرما!

ظهور امام(ع) دوای درد بشریت است، مقصد جان همه آن ها است، قبله روح همه انسان ها است، خدایا! او را حفظ كن تا برنامه ها و نقشه های انسان های ستمگر مانع ظهور او نگردد. خدایا! هر خطری كه ممكن است به او برسد و مانع تحقق برنامه های آن حضرت شود، خودت دفع كن، چون دیگر بشریت طاقت ندارد تلاش های آن حضرت به سرنوشتی دچار شود كه زحمات علی(ع) دچار شد.

دعاها و تقاضاهای ما برای همین است كه دیگر آن موانع مرتفع شود و زیباترین ظهور محقق گردد. قصه ظهور او، قصه ظهوری شود كه دیگر جمال ماه منوّر او را هیچ ابری نپوشاند و در آن شرایط ما فریاد بزنیم:

اوماهِ بی خسوف است،خورشید بی كسوف است

او خَمرِ بی خمار است، او سود بی زیان است

آن شهریار اعظم، بزمی نهاد خرّم

شمع وشراب وشاهد، امروزرایگان است[35]

﴿وَ أَظْهِرْ بِهِ الْعَدْلَ وَ أَیِّدْهُ بِالنَّصْرِ وَ انْصُرْ نَاصِرِیهِ وَ اخْذُلْ خَاذِلِیهِ وَ اقْصِمْ قَاصِمِیهِ وَ اقْصِمْ بِهِ جَبَابِرَةَ الْكُفْرِ وَ اقْتُلْ بِهِ الْكُفَّارَ وَ الْمُنَافِقِینَ وَ جَمِیعَ الْمُلْحِدِینَ حَیْثُ كَانُوا مِنْ مَشَارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبِهَا بَرِّهَا وَ بَحْرِهَا وَ امْلَأْ بِهِ الْأَرْضَ عَدْلا وَ أَظْهِرْ بِهِ دِینَ نَبِیِّكَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ اجْعَلْنِی اللَّهُمَّ مِنْ أَنْصَارِهِ وَ أَعْوَانِهِ وَ أَتْبَاعِهِ وَ شِیعَتِهِ﴾

خدایا! به نور حضرت، عدالت را ظاهر فرما، تا هیچ كس از زمینه های تعالی محروم نگردد و با نصر و پیروزی خودت او را پیروز گردان، و یارانش را یاری و مخالفانش را خوار كن، كمر آن هایی كه می خواهند كمر برنامه های نورانی آن حضرت را بشكنند، و كمر گردنكشان و كفّار را بشكن، به نور و به قدرت و عظمت آن حضرت، همه كفّار و منافقین و جمیع منكران را در هر كجای زمین كه هستند، چه در دریا - در ناوهای جنگی- و چه در خشكی، به قتل برسان، به نور و همّت آن حضرت، زمین را سراسر از عدل لبریز كن و به نور آن حضرت، دین پیامبرتf را به كامل ترین شكل بنمایان و مرا نیز در زمره یاران و پشتیبانان و تابعان و شیعیان آن حضرت قرار بده!

این نان و آب چرخ، چو سیلی است بی وفا

من ماهی ام، نهنگم و عُمانم آرزوست

جانم ملول گشت زفرعون و ظلم او

آن نور روی موسیِ عمرانم آرزوست

هر چند مفلسم، نپذیرم عقیق خُرد

كان عقیق نادر ارزانم آرزوست

گوشم شنید قصه ایمان و مست شد

كوقسمِ چشم، صورت ایمانم آروزست[36]

ما را سر آن نیست تا راضی باشیم در ظلمت ظالمان به سر بریم و چشم و دل خود را به زندگی كردن در كنار حاكمیت حضرت بقیه الله اعظم منصرف كنیم، این است كه در فراز بالا از خدا می خواهیم:

منگر اندر ما، مكن در ما نظر

اندر اكرام و صفای خود نگر

خدایا! كرامت خاصی مرحمت فرما و اگر ما شایسته ظهور آن حضرت نیستیم، تو شایسته ای كه با رحمت خاص خود، سبب ظهور آن حضرت گردی، ما این تقاضاها را رها نمی كنیم تا اوّلاً؛ تو به حق خودِ این دعاها، دعاهای ما را مستجاب گردانی، ثانیاً؛ این ها وسیله ای شود كه با لطف و كرم خود، امام را و برنامه های او را حفظ بفرمایی تا آن نصرت نهایی محقق شود.

این تقاضا چندین نتیجه دارد؛ اولاً: قلبمان متوجه حفظ امامu است و در حدّ توان خود را آماده می كنیم كه در كنار آن خطرات، آن طور كه باید جانفشانی كنیم، و به تعبیر دیگر؛ مصداق كسانی باشیم كه در وصفشان می فرماید: «اللّهُمَّ اجْعَلْنی مِنْ أَنْصَارِهِ وَ اَعْوانِه وَ الذّابِّینَ عَنْه»[37] از آن هایی كه یاور اویند و پیرو او و از آن هم مهم تر، ذوب در اویند، ثانیاً: شاید از این تأكیدهایی كه در دعا می شود جهت حفاظت جان آن حضرت از طرف خداوند، بتوان این نكته را فهمید، ملّتی كه نگران موفقیت امامش نیست، خدا آن ملّت را مفتخر به ظهور امام نخواهد كرد، لذا شما از خدا درخواست و التماس می كنید كه خدایا! این امام را برای ما حفظ كن و تمام ابعاد شخصیتی او را هم حفظ بفرما تا بتواند برنامه هایش را عملی كند. در واقع یك نوع توجه روح و قلب است به امام و نقش جهانی او و احساس مسئولیت نسبت به برنامه های آن حضرت، تا ما صرفاً ناظری بی تفاوت نباشیم، و نتیجه اش این می شود كه ما بتوانیم ارتباط قلبی مان را از این طریق با آن حضرت در همه ابعاد محكم كنیم و عرض كنیم:

ماهِ كنعانیِ من، مسند مصر آن تو شد

وقت آن است كه بِدْرود كنی زندان را

و در انتها تقاضا می كنی:

﴿وَ أَرِنِی فِی آلِ مُحَمَّدٍh مَا یَأْمُلُونَ وَ فِی عَدُوِّهِمْ مَا یَحْذَرُونَ إِلَهَ الْحَقِّ آمِینَ یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِین﴾

خدایا! به من نشان بده در مورد آل محمدh آنچه آن ها در پی آن هستند و در مورد دشمنان آن ها نیز نشانم بده آنچه را كه آن ها از آن فرار می كنند، ای معبود حق! مستجاب كن چنین تقاضایی را، ای صاحب جلال و بزرگی! ای ارحم الراحمین!

در آخرین فراز این زیارت، زیباترین و مهم ترین چیزی كه یك انسان مؤمن در دنیا می تواند بخواهد، مورد تقاضا قرار می گیرد كه تقاضاكننده با روبه روشدن با آن مطلوب بزرگ، به اوج ایمان به خدا نایل می شود و به رؤیت سنّت فوق العاده ای مفتخر می گردد، كه عبارت است از رؤیت آنچه آل محمّدh به دنبال آن بودند، یعنی ظهور تمام سنّت های الهی در تمام روابط انسانی. یا به تعبیر دیگر، در این فراز اوّلاً؛ تقاضای تحقق تمدن اسلامی به معنی واقعی را داری، ثانیاً؛ می خواهی این قاعده مهمّ الهی را با چشم خود ببینی كه دشمنان اهل البیت، یعنی كافران واقعی، چگونه با چیزی روبه رو می شوند كه با تمام تلاش می خواستند با آن روبه رو نشوند. خداوند در مورد فرعون و هامان و لشگریانش می فرماید: « وَنُرِی فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا مِنْهُم مَّا كَانُوا یَحْذَرُونَ»[38] یعنی؛ و نمایاندیم بر فرعون و هامان و لشگریانش آنچه را كه از آن فرار می كردند. فرعونیان این همه اطفال را كشتند تا موسی uبه دنیا نیاید و حاكمیت آن ها را نابود نكند، ولی خداوند درست آن ها را با چیزی روبه رو كرد كه از آن فرار می كردند و این سنّت خداست و چه زیبا سنّتی!

حالا تقاضا می كنی: نه در محدوده كار حضرت موسیu، بلكه به وسعت حاكمیت جهانی حضرت مهدی(ع) چشم ما را به چنین سنّت زیبایی روشن بفرما، تا با چشم خود ببینیم این همه تلاش كردند تا حاكمیت امام معصومh در صحنه تاریخ ظاهر نشود، حالا دشمنانشان درست با چیزی روبه رو می شوند كه از آن فرار می كردند.

ثالثاً؛ تقاضای تحقق تمدن اسلامی، تقاضای ساده ای نیست كه فكر كنیم شاهد و نمونه ای در گذشته تاریخ می توانیم برای آن در نظر بگیریم. در بحث «شیعه و تمدن زایی»[39] تلاش شده است حتی الامكان تصور ضعیفی از فضای آن تمدن ترسیم شود. در نظر بگیرید میدان دار نظام آموزشی و سیاسی و اقتصادی جامعه امامی باشد كه واسطه فیض بین ارض و سماء است، در آن شرایط حالتِ حضوری و قلبی، سراسر زندگی را فرا می گیرد، وَلایت و محبت و وِلایت و حاكمیت، متّحداً در یك نفر محقق می شود، و لذا ظاهر و باطن انسان در اطاعت انسانی قرار می گیرد كه متذكر جان و فطرت و اصل اصیل انسان ها است و وِلایت و حاكمیت او انعكاس حكم محبوب حقیقی، یعنی خداست. در چنین شرایطی باطن انسان از طریق سینه مولای معصوم به نور هدایت حضرت ربّ منوّر می گردد و حقیقتِ سنّتِ «اللّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُواْ یُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّوُرِ»؛[40] صورت اجتماعی به خود می گیرد، همه چیز در آن تمدن، انعكاس عالم ملكوت است و ظهور نِیِسْتانی است كه انسان را از آن جا بریده اند و هزار و چهارصد سال است نگذاشته اند آن تمدنی كه شرایط اُنس با عالم قدس است، ظهور یابد. حالا در فراز آخر چنین چیزی را تقاضا می كنی و می گویی: «وَ أَرِنِی فِی آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ السَّلامُ مَا یَأْمُلُونَ» به من نشان بده آنچه را آل محمد در پی تحقق آن بودند، بعونك و رحمتك یا الرّحم الرّاحمین.

چنانچه ملاحظه فرمودید؛ سلام بر حضرت حجتg در هر كدام از زیارات، با كوهی از معارف و سلوك همراه است و باید با تأمل به آن ها پرداخت، اجازه دهید با طرح مقدمه زیارت آن حضرت در روز جمعه نظر شما را به آن جلب، و اصل آن را به فرصت دیگر موكول می كنیم.

در زیارت امام زمان(ع) در روز جمعه می خوانید:

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ السَّلامُ عَلَیْكَ یَا عَیْنَ اللَّهِ فِی خَلْقِهِ﴾

سلام بر تو ای حجت خدا در زمین، و ای چشم خدا در بین خلقش!

چشم خدا در بین مردم به این معنی است كه اگر خواستید خداوند به شما بی محلی نكند، باید در چشم امام زمان(ع) خوار نباشید. او حجّت خدا در زمین است و ملاك رضایت و عدم رضایت خدا است، خواست او، همانی است كه خدا از بندگانش می خواهد و چشم خدا است در بین خلقش، تا انسان ها بتوانند از منظر توجه به وجود مقدس آن حضرت با اسرار الهی آشنا شوند و هم خود را در زیر نظر مبارك آن حضرت احساس كنند و زیر نظر آن حضرت خود را بپرورانند. چرا كه بنا به فرمایش آیت الله الهی قمشه ای:

تا نگشاید حجاب آن مهِ مَكّی نقاب

بر رُخ ما عاشقان، كس نگشاید دری[41]

اگر خواستی دری بر قلبت گشوده شود، ابتدا باید حجت خدا در زمین كه چشم الهی در بین خلق است، بر تو نظر كند و لذا سلام بر او می كنی تا او با لبیك خود حجاب بین ما و خود را برطرف نماید.

﴿السَّلامُ عَلَیْكَ یَا نُورَ اللَّهِ الَّذِی یَهْتَدِی بِهِ الْمُهْتَدُونَ﴾

سلام بر تو ای نور خدایی كه هر كس بخواهد هدایت شود از طریق آن نور كه در نزد تو است هدایت می شود!

نور امام معصوم(ع) نور هدایت به سوی خدا است، باید اوّل مقام و جایگاه امامu را بشناسیم، بعد به خوبی متوجه شویم كه حیّ و حاضر و زنده و قابل ارتباط است، بعد هم این طور با ایشان كه در این سلام مطرح است حرف بزنیم و نظر كنیم به جنبه الهی آن حضرت كه موجب هدایت هر طالب هدایتی می شود، بگوییم:

ای جانِ جانِ جانان، از ما سلام برخوان

رحم آر برضعیفان، عشقِ تو بی امان است

این كار را نكنیم، چه كار كنیم؟ آیا بهترین راه توجه به حقیقت نورانی امام همین نیست كه او مظهر هدایت الهی است؟ او مقصد هستی است، مقصد جان انسان ها است. پس باید دل را متوجه او كرد، آن هم توجهی خاص كه در این سلام مطرح است.

خواستم توجه عزیزان را به انواع زوایایی كه باید به وجود مقدس حضرت انداخت، جلب كنم، وگرنه خود این سلام، معارفِ عالیه ای در نهان خود دارد كه باید در فرصت دیگر و به توفیق الهی به آن بپردازیم، همان طور كه علاوه بر این دعا، دعای ندبه توجه خاص به وجود مقدس حضرت می اندازد. دعای ندبه یك دائره المعارف از معارف شیعه است.

معارف شیعه خیلی عمیق است. ائمه ماh می فرمایند: معارف ما مثل قرآن هفتصد بطن دارد، بحث امام زمانu از آن معارف عمیق نهفته در مكتب شیعه است و نباید انتظار داشت با مباحث سطحی بتوان به آن دست یافت. خدا به من و شما توفیق دهد كه از طریق دعای عزیز ندبه؛ یكی مبانی دقیق و عمیق تشیع را به قلبمان برسانیم و از جهت دیگر علاقه و توجه خود را به مقام عظمای امام زمان(ع) آن طور كه باید و شاید اظهار داریم.

عزیزان باید در یك كار پیگیر، موضوع تشیع و امامت و امام زمانg را دنبال كنند، فقط در حدّ پانزده شعبان مسئله متوقف نشود. آری؛ شب پانزده شعبان شب بسیار مهمی است، هم به اعتبار خودش كه شب پانزدهم شعبان است و هم به اعتبار تولد وجود مقدس حضرت ولیّ عصرg.

تولد امام زمان(ع) و نیمه شعبان دو چیز است كه با هم تركیب شده است، مثل شب بیست و یكم ماه مبارك رمضان. آن شب در عین این كه یكی از شب های قدر است، شبِ شهادت امیرالمؤمنین علی(ع) هم هست، لذا قبل از این كه امیرالمؤمنین(ع) شهید شوند، باز شب بیست و یكم ماه رمضان شب قدر بود. بله شب پانزده شعبان یكی از شب های مباركی است كه قبل از تولد حضرت صاحب الزمان(ع) مورد بحث بوده است، پس باید كاری كرد كه شب پانزده شعبان از دست نرود.

همان طور كه نزول قرآن، شب قدر و روز قدر را مبارك می كند، نزول ثقل دیگر از ثقلین یعنی قرآن ناطق، در شب پانزده شعبان، شب و روز نیمه شعبان را مبارك می گرداند و آن شب بستر فوران غفران الهی می گردد. چنانچه رسول خداf فرمود: «یَغْفِرُاللهُ لَیْلَةَ النِّصفِ مِنَ الشَّعبان مِنْ خَلْقِهِ بِقَدْرِ شَعْر مِغْرِی بنی كلب»[42] یعنی؛ خداوند در شب نیمه شعبان به اندازه موی بزهای بنی كلب بندگانش را می بخشد. پس آن شب، شبِ تلاش برای قرب به خدا است. چون شبی است كه خداوند قسم یاد كرده است، هیچ سائلی را محروم نگرداند. شب تعیین سرنوشت ها است، « ... فِیهَا یَكْتُبُ آجال وَ فیها تَقْسِمُ الْاَرْزاق ... وَ یُنَزِّلُ اللهُ عَزَّوَجَلَّ مَلائِكَةَ اِلَی السَّماءِ الدُّنْیا وَ اِلَی الْاَرْضِ بِمَكَّة».[43]

كمیل می گوید: به اتفاق جمعی در مسجد بصره خدمت علی(ع) نشسته بودیم. شخصی پرسید: منظور آیه «فیها یُفْرق كلّ امرٍ حكیم»[44] كه در آن شب، هر امر حكیمی گشایش می یابد، چه شبی است؟ حضرت فرمودند: شب نیمه شعبان، قسم به كسی كه جان علی در دست اوست، كسی نیست مگر این كه آنچه تا آخر سال از خیر و شرّ بر او جاری می شود در این شب رقم می خورد. بنده ای نیست كه آن را زنده نگهدارد و دعای خضر را در آن بخواند، مگر آن كه به اجابت می رسد.

كمیل می گوید: سپس من به خانه حضرت رفتم و تقاضای آموختن دعای خضر را كردم. فرمود: بنشین، وقتی این دعا را حفظ كردی، در هر شب جمعه، یا یك بار در ماه، یا سالی یك بار، یا در عمرت یك بار بخوان كه از جانب خدا یاری خواهی شد و خدا رزقت را خواهد رساند و مشمول مغفرت او خواهی شد.[45]

خدا إن شاءالله كمیل را رحمت كند كه، علت ورود این دعا از طریق حضرت امیرالمؤمنین(ع) به ما شد. پس اولاً؛ ارزش شب نیمه شعبان از زمان امیرالمؤمنین(ع) هم مورد بحث بوده است و باید آن شب را تجلیل كرد. و بعد هم چنانچه ملاحظه می كنید، می فرماید این شب شبی است كه خصوصیات خاص خود را دارد. ثانیاً؛ با تولد وجود مقدس حضرت ولی عصرg نورٌ علی نور شده و با نظر به مقام قدسی حضرت امام زمانg زمینه ارتباط با خدا شدیدتر گشته است و عملاً می توان از بركات شب پانزده شعبان استفاده بیشتری كرد.

نكته دیگری در رابطه با اعمال شب پانزدهم شعبان در مفاتیح هست و آن زیارت حضرت اباعبدالله(ع) است. اگر دقت بفرمایید عموماً یكی از اعمال شب های قدر زیارت حضرت اباعبدالله uاست، تا در بهترین زمان ها و در بهترین شرایط ارتباط با خدا -كه آن كنار حرم حضرت اباعبداللهu بودن است- واقع شویم و یا به عشق حضور در حرم مطهر آن حضرت، در هر جا كه هستیم، آن زیارت را بخوانیم. در رابطه با زیارت آن حضرت در این شب، دو روایت خیلی عجیب ذكر شده است؛ یك روایت می فرماید: هر كه می خواهد با او، روح صدوبیست وچهارهزار پیامبر مصافحه كند، حضرت اباعبداللهu را زیارت كند، در واقع این شب آن قدر ظرفیت دارد كه اگر كسی حضرت اباعبدالله(ع) را زیارت كند، روحش آماده می شود تا با روح صدوبیست و چهارهزار پیامبر تماس داشته باشد.

و در روایت دیگری هست كه زیارت آن حضرت، موجب آمرزش گناهان می شود، و در واقع این دو روایت هماهنگی دارند، چون وقتی گناهان انسان آمرزیده شد و به روح اهل عصمت نزدیك شد، آماده تماس با پیامبران خدا خواهد گشت.

اعمال دیگری هم از طریق ائمه معصومینh وارد شده كه مرحوم شیخ عباس قمی«رحمه الله علیه» در مفاتیح جمع آوری كرده است، در حدّ امكان از انجام آن خود را محروم نكنید.

سؤال: چه نوع خطرهایی امام زمان را تهدید می كند كه در دعا از خدا تقاضا می كنیم خدایا او را از شرّ هر ماجراجو و متجاوزی حفظ كن؟

جواب: همان خطرهایی كه الان مانع ظهور امام زمان(ع) هست، و امام(ع) را تهدید می كنند كه نتوانند برنامه های خود را اجرا كنند و خطر این كه آن حضرت به قتل برسند و مسئولیتی كه به عهده آن حضرت است خوب انجام نگیرد. خود حضرت می فرمایند: پدرم به من وصیت كرده كه خود را از منظر مردم دور نگهدارم،[46] چراكه خطر آن حضرت را تهدید می كند. به گفته آیت الله الهی (برادرِ علامه طباطبایی«رحمه الله علیه»): «ظهور انفرادی، زمینة ظهور اجتماعی است، وگرنه اگر امّت آماده نباشند و او بیاید، همان بلایی سرشان خواهد آمد كه بر سر یازده معصوم دیگر آمد.»[47] پس ملاحظه می فرمایید كه آن حضرت منتظر آمادگی ما هستند، منتظر این كه دل ها و دست های ما آماده پذیرش و دفاع از آن حضرت شود.

چرا الآن امام زمانg به طور معین ومشخص ظاهر نیستند؟ برای این كه ما این دعاها را با تمام وجود قبول نكرده ایم كه جزء مرام و زندگی ما شود. خطرهایی كه امام(ع) را تهدید می كند، همان خطرهایی است كه پیامبرf را تهدید كرد، اگر پیامبرf در جنگ اُحد كشته شده بودند، چه می شد؟ به آن حضرت ضرر نمی خورد، ولی مسئولیت ایشان ناقص می ماند و لذا با نهایت تلاش، خودشان را حفظ كردند و دو زره روی هم پوشیدند و بر عمامه شان كلاه خود گذاشتند، و بالأخره ماندند و ماندند تا این دین ادامه پیدا كرد و كامل شد. خود حضرت رسول اللهf در حفظ خود تلاش می كردند، و اگر امام زمان(ع) را در همان ابتدا شهید كرده بودند، الآن بشر چه كار می كرد؟ پس همت من و شما را می طلبد تا آماده دفاع از امام زمانمان باشیم و از خدا بخواهیم كمك كند تا إن شاء الله آن نتایج كامل را به دست آوریم. در واقع با این دعاها به خدا می گوییم هم خود خداوند كمك كند در حفظ آن حضرت و در تحقق برنامه های او، و هم به ما آمادگی آن كارها را بدهد. اگر ما بخواهیم خدا كسی را حفظ كند دعا می كنیم، در این دعا به خدا عرض می كنیم كه هم خودمان آماده ایم از آن حضرت دفاع كنیم و هم از تو می خواهیم كه ماوراء توان ناقص ما، خودت آن حضرت را حفظ كن. به یك اعتبار هم در این دعاها ما نظر به جانِ جانمان انداخته ایم تا با خدا صحبت كنیم، كه خدایا ما ایستاده ایم تا از امام زمانمان دفاع كنیم؛ یكی از راه های دفاع هم همین است كه از خدا بخواهیم كه كمك كند كه امام زمان(ع) حفظ شود. مگر شما، امام خمینی«رحمه الله علیه» بنیان گذار انقلاب را دعا نمی كردید، تا امام«رحمه الله علیه» توانست راه را به اینجا برساند؟ پس دعا برای امام زمان(ع) كردن، زمینه می شود تا خداوند تدریجاً فیض خود را به مردم برساند و مردم آماده پذیرش فیض نهایی ظهور شوند و بتوانند امام را درست بپذیرند.

«والسلام علیكم و رحمةالله و بركاته»