و باز «نماز» و باز حضوری برتر
بسم الله الرَحمن الرَحیم
نگاه آیت الله جوادی آملی به نماز در مقدمه کتاب «سرّالصلواۀ» حضرت امام خمینی«رضواناللهتعالیعلیه».
1- نمازگزارِ سالک هماره با جان و دل از مشهوری به مستور سفر میکند تا نه از شهرت نامی باشد و نه از سُترت اثری. لذا رسد آدمی به جایی که عبادت را نبیند، نه آنکه عبادت نکند که اولی سعادت است و دومی شقاوت.
2- اوج راز نماز در شهود خداوند نهفته است، به همان معنا که فرمود: «وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ»(حجر/99)
3- کمال انقطاع مطلوب موحدان ناب میباشد - تا آنجا که حتی انقطاع خود را نبیند، به همان معنای «فنای فناء»- چنانچه برخی رکوع را فنا و سجود را فناء فناء دانستهاند و چنین سرودهاند:
در خدا گم شو، کمال این است و بس. ( فنای اول)
گمشدن گم کن، وصال این است و بس. (فنای دوم)
4- «سرّ الصلواۀ» همانا وصول به معبود است. سیر به سوی خدا، اولین منزل است و سیرِ در خدا، منزل بعدی است که همان سخن امیرالمؤمنین«علیهالسلام» است که فرمودند: «ما کنتُ أَعبُدُ رَبّا لَم أَرَهُ.» من آنچنان نیستم که پروردگاری که نبینم عبادت کنم. - در این رابطه خوب است به علاقهمندی به نماز فکر شود و به حضوری که در راستای احساس عبودیت خود میباشد در مقابل ربوبیت او- و البته آنچه در نسبت عبد به ربّ میماند همان عین ربطبودنِ عبد است نسبت به حضرت حق.
5- در راستای معراجیشدن نمازگزار و آزادشدن او از هر آنچه غیر حق است، به آیه 19 تا 22 سوره معارج میتوان نظر کرد که میفرماید: «إِنَّ الْإِنْسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا(19) إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا(20) وَإِذَا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعًا(21) إِلَّا الْمُصَلِّينَ.»(22) آری! تنها نمازگزاران از این ضعفها آزادند زیرا توانستهاند از نماز بهره لازم را ببرند. در این رابطه نمازگزار محبوبی غیر از خدا ندارد به همان معنایی که در سوره «اللّیل» در مورد چنین افرادی میفرماید: «الَّذي يُؤْتي مالَهُ يَتَزَكَّى»(18) میبخشد تا از هر ضعفی پاک شود. «وَ ما لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَةٍ تُجْزى»(19) بدون آنکه به آن کسی که میبخشد در راستای جبران لطف او باشد. نه! «إِلاَّ ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلى»(20) صرفاً برای آنکه با وجه اعلای پروردگارش روبهرو شود.
6- با توجه به نکات فوق عبادت، از یک طرف فرعِ بر معرفت است و توجه به وجه پروردگار، و از طرف دیگر اساس نماز بر تسبیح و تنزیه ذات حضرت حق است و تکبیرگرچه نشان جمال حق میباشد ولی جلال الهی نیز در آن مستتر است از آن جهت که خودِ تکبیر عین تنزیه است و معنایش آن است که خداوند بزرگتر از توصیف میباشد.
تذکرات حضرت امام خمینی«رضواناللهتعالیعلیه» در رابطه با نماز در کتاب «سرّ الصلواۀ»
1- عزیزم! کلام در سفر از خلق به حق و از کثرت به وحدت و از ناسوت به مافوقِ جبروت است، تا حدّ فنای مطلق که در سجده اول حاصل شود و فناء از فناء که در سجده دوم حاصل گردد.
2- فرزندم! از خودخواهی و خودبینی به در آی که این ارث شیطان است... و نماز، این معراجِ عارفان و سفر عاشقان، راهِ عبور از وسوسههای شیطان میباشد.
3- پسرم! ما که عاجز از شکر او و نعمتهای بی منتهای اوییم، پس چه بهتر که از خدمت به بندگان او غفلت نکنیم که خدمت به آنان خدمت به حق است، چه که همه از اویند. هیچگاه در خدمت به خلقُ الله خود را طلبکار ندان که آنان به حق، منت بر ما دارند، که وسیله خدمت به او، جلّ و اعلا هستند.
4- بدان که برای انسان مقامات و مدارجی است که به اعتباری او را دارای دو مقام دانند، یکی مقام دنیا و شهادت و دیگر مقام آخرت و غیب... بر مومن به حق و حقیقت و سالک إلی الله به قدم معرفت، لازم است خود را برای سفری معنوی و معراجی ایمانی مهیا کند که همان «اَلصَّلاَۀُ مِعراجُ المُؤمِن» است، با همه مراتب و مقاماتی که دارد و نیز به همان معنایی که فرمودند: «اَلصَّلاَةُ قُرْبَانُ كُلِّ تَقِيٍّ» که حکایت قرب و نزدیکی به حضرت معبود است تا واسطهای بین عبد و ربّ در میان نباشد. لذا فرمود: «قَد أَفلَحَ ٱلمُؤمِنُونَ. ٱلَّذِينَ هُم فِي صَلَاتِهِم خَشِعُونَ.» آنانی از تنگناهای نفس امّاره آزاد میشوند که در نماز خود، خود را طوری در محضر حق عرضه کنند که در مقابل او تنها «طلب» باشند و «طلب».
5- باید دانست که عبادات، مطلقاً ثنای مقام مقدس ربوبیت است، به مراتب آن و هیچ عبادتی به حسب سرّ و حقیقت، خالی از یک مرتبه از ثنای معبود نیست. پس در واقع ما در عبادات خود به تماشاگریِ حضرت معبود مشغول هستیم و اقرار به اظهار کمالاتی که یافتهایم.
6- البته باید دانست که قلوب بسیار مختلفاند و احوال هریک نیز به حسب اوقات، خیلی مختلف میشود پس بر انسان لازم است که مثل طبیب معالج و پرستار شفیق از قلب خود نگهداری کند و در احوال آن دقت کند که اگر خلوت با حال او مناسب است در خلوت، عمل را بهجا آورد و اگر در خلوت، اشتغال بیشتر می شود در جلوت به عبادت قیام کند.
7- در موضوع طهارت با آب، توجه به آبِ نازل از سماءِ مطلقِ احدیت نما به سرّ خود و تطهیر قذارات رؤیت کثرت نما، زیرا که آن مفتاح وصول به بساط حضور است... و با بندگان خدا نیز با اخلاص معاشرت کن و در راه حق و خلق از إعمال اراده متعلق به خود بگذر و تفکر کن در لطف امتزاج آب با اشیاء که آن امتزاج برای اصلاح حال آنها است و رساندن آنها به کمال لایق خود و زنده نمودن آنها و کیفیت معاشرت و معامله تو با بندگان خدا نیز اینطور باشد و با نظرِ عطوفت و اصلاح به بندگان خدا نظر کن و در صدد اصلاح ظاهر و باطن آنها و زندهنمودن آنها باش حتی هدایت تو از گمراهان و نهینمودن تو از معاصی اهل عصیان نیز برای اصلاح آنها باشد نه برای اعمال نفوذ اراده خود.
8- در رابطه با اقامه نماز و قرائت سوره حمد و سوره توحید و حضوری که در راستای قرائت آن دو سوره برای نمازگزار پیش میآید؛ میتوانید به نکاتی که در رابطه با آن دو سوره شد، به سایت «لُبّ المیزان» رجوع فرمایید. آدرس شرح صوتی سورههای مذکور به قرار زیر است:
لینک شرح تفسیر سورهی حمد امام خمینی (ره)
لینک سوره اخلاص و حضور در تاریخ آخرالزمانی ما
والسلام علیکم و رحمۀ الله و برکاته