متن پرسش
باسمه تعالی
با سلام خدمت استاد گرامی:
آیا به استناد موارد زیر می توان این قاعده را بیان کرد که: نظام تشریع، سلسله مراتبی (در طول یکدیگر) بوده و قواعد تشریعی مربوط به هر مرتبه از نظام تشریع، حاکم بر مراتب پایین تر است:
1. به استناد آیه شریفه: «أو كظلمات في بحر لجّي يغشاه موجٌ من فوقه موج من فوقه سحاب ظلمات بعضها فوق بعض اذا اخرج يده لم يكد يراها ومن لم يجعل الله له نورا فما له من نور» که حاکی از سلسله مراتبی بودن موانع تجلّی غایت در جامعه است. بنابراین، برای رفع هر مرتبه از موانع، مرتبه ای از تشریع باید طراحی شود.
2. به استناد قاعده مقام اجمال و تفصیل، تشریع در هر عصر باید از اجمال به تفصیل آید و طبعا این تفصیل دارای مراتب طولی خواهد بود.
3. به استناد باطن تشریع (تکوین) که دارای وحدت تشکیکی است و این تشکیک به تشریع هم – البته به همان معنایی که عرض شد - تسرّی پیدا می کند.
در صورتی که این قاعده صحیح باشد، می توان نتیجه گرفته که اهداف هم (هدف: تجلی مرتبه ای از غایت در جلوه ای خاص در جامعه اسلامی) دارای سلسله مراتب طولی هستند. بنابراین یک روش بسیار کلیدی و مهم در طراحی نرم افزارهای تمدن اسلامی حاصل می شود و آن عبارت است از اینکه به منظور طراحی نرم افزار در خصوص حصول هر هدف معینی، می توان سلسله مراتب طولی هدف مربوطه را (در مراتب پایین تر از هدفِ مدنظر تا عملیاتی ترین هدف؛ و در مراتب بالاتر از هدف مدنظر، تا بالاترین هدف) استخراج کرده و سپس قواعد تشریعی و تکوینی مربوط به هر هدف را از منابع دینی و بیانات ولیّ امر استخراج کرد. سپس بایدها و نبایدهای رسیدن به هدف را منطبق بر قواعد استخراج کنیم. طبیعتا اهداف، دارای کثرت عرضی هم خواهند بود که این کثرت برای یک مرتبه از هدف، همان جلوات مختلف مرتبه ای معین از غایت (باطن هدف) است.
بسیار ممنون می شوم اگر نظر خود را در مورد این برداشت بفرمایید.
با تشکر فراوان
و من الله التوفیق
متن پاسخ
باسمه تعالی: سلام علیکم: به نظرم نکتهای است که نمیتوان آن را نادیده گرفت. مگر آن روایاتی که مؤمنین را تقسیم میکنند به خائفین از جهنم و طمعدارانِ به بهشت و آنهایی که حقیقتاً خدا را به جهت خودش عبادت میکنند، همین را متذکر نمیشوند؟ علامه طباطبایی در کتاب گرانسنگ «رسالة الولایة» تلاش میکنند تا بفرمایند اگر شریعت با زبان اعتبار سخن میگوید و نظر به حقیقت دارد، موضوعات را در سطوح مختلف طوری مطرح میکنند که هرکس بر اساس رویکرد و سطحِ خود از آن موضوعات شرعی بهرهی تشریعی خود را ببرد. به امید آنکه تاریخی شروع شود و معنای دقیق سخن علامهی طباطبایی«رحمةاللّهعلیه» به صحنهی فهم جامعه برگردد تا شما نیز در ارائهی آنچه که مسئولیت در آن احساس میکنید، در زحمت نباشید. موفق باشید